تاج خبر، گروه استان‌ها – محراب علوی: غارها از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی‌اند؛ جلوه‌هایی از هزاران سال فرسایش و دگرگونی زمین که نه‌تنها از منظر زمین‌شناسی ارزشمند هستند بلکه به سبب جذابیت بصری و رمزآلودگی طبیعی به یکی از مقصدهای محبوب گردشگران تبدیل شده‌اند. در استان خوزستان نیز بیش از ۷۰ غار طبیعی تا امروز شناسایی شده که هرکدام ظرفیت بالقوه‌ای برای معرفی جهانی و بهره‌برداری مسئولانه در قالب گردشگری علمی و بوم‌محور دارند.
شهرستان دزفول در این میان جایگاهی ویژه دارد. طبیعت کوهستانی بخش شهیون، مجاورت با رودخانه دز، چشم‌اندازهای سرسبز و تاریخ کهن منطقه، همه دست به دست هم داده‌اند تا این خطه به یکی از کانون‌های پرظرفیت طبیعت‌گردی جنوب کشور بدل شود. در دل این منطقه، غار سزار با ساختار زمین‌شناسی منحصربه‌فردش، به‌تازگی توجه فعالان محیط زیست، گردشگری و نمایندگان مردم را به خود جلب کرده است.
غار سزار تنها یک پدیده طبیعی نیست بلکه می‌تواند نمونه‌ای پیشرو از تبدیل منابع طبیعی به مزیت اقتصادی در عین حفاظت و احترام به محیط‌زیست باشد؛ الگویی که بسیاری از مناطق کشور به آن نیاز دارند.
تبدیل غار سزار به ژئوپارک
عباس پاپی‌زاده، نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی، در گفتگو با تاج خبر با اشاره به آخرین پیگیری‌ها در زمینه توسعه گردشگری شهیون گفت: دزفول به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، مجاورت با رود دز و برخورداری از تنوع فرهنگی و طبیعی، ظرفیت تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های مهم گردشگری کشور را دارد. خوشبختانه در بازدید اخیر با مدیرکل میراث فرهنگی و محیط زیست استان، موضوعات اساسی منطقه شهیون از جمله مشکلات زیرساختی و ظرفیت‌های بوم‌گردی بررسی شد.
وی افزود: حل مشکل پوشش آن تن‌دهی تلفن همراه، تأمین روشنایی معابر روستاها و افزایش سهم آب روستای لیوس از طریق تقویت شبکه آبرسانی از جمله مواردی است که در دستورکار قرار گرفت. علاوه بر آن، اعطای تسهیلات دولتی برای توسعه بوم‌گردی و حمایت از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی از اهداف جدی ما در این حوزه است.
پاپی‌زاده با تاکید بر اهمیت غار سزار گفت: این غار طی سال‌های اخیر کشف و مورد شناسایی اولیه قرار گرفته است. با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی و محیط زیست، تأمین اعتبار برای اجرای طرح تحقیقاتی و مطالعات اولیه آن در حال پیگیری است و تبدیل این اثر طبیعی ارزشمند به ژئوپارک منطقه‌ای در دستور کار ماست.
وی ادامه داد: تبدیل غار سزار به ژئوپارک نه‌تنها به توسعه گردشگری علمی و طبیعی منطقه کمک می‌کند بلکه زمینه‌ساز اشتغال پایدار جوانان بومی خواهد شد. همچنین حفاظت اصولی و قانونی از این پدیده طبیعی از تخریب انسانی و بهره‌برداری‌های غیرمجاز جلوگیری می‌کند.
نماینده دزفول از برنامه‌های جانبی بازدید اخیر نیز سخن گفت: در جریان این بازدید چندساعته، موضوعاتی مانند ثبت ملی سنگواره برد کژدم، بررسی وضعیت بوم‌گردی لیوس و پامنار، بهداشت روستایی، بهسازی مسیرهای عشایری و تأمین آب شرب روستاهای اطراف مورد بررسی میدانی قرار گرفت. هدف ما نگاه جامع به توسعه پایدار منطقه است؛ توسعه‌ای که طبیعت را قربانی نکند بلکه از دل آن شکل بگیرد.
معرفی غار سزار و جایگاه جغرافیایی آن
روستای سزار در بخش کوهستانی شهیون دزفول و در نزدیکی روستای تاریخی لیوس واقع شده است. این منطقه با چشم‌اندازی چشم‌نواز، میان رشته‌کوه‌های زاگرس میانی و در مجاورت رودخانه سزار (یکی از شاخه‌های اصلی رود دز) قرار دارد. مسیر دسترسی به روستا از جاده‌های محلی دزفول می‌گذرد و با چند ساعت پیاده‌روی در دل کوهستان می‌توان به دهانه غار رسید.
غار سزار به دلیل ساختار کارستی و لایه‌های سنگی خاص خود، از منظر زمین‌شناسی بسیار حائز اهمیت است. کارشناسان محلی بر این باورند که این غار می‌تواند بخشی از شبکه غارهای زاگرس شمالی را تشکیل دهد و در نقشه زمین‌شناسی ملی به عنوان یک نقطه مطالعاتی ویژه معرفی شود.
بررسی‌های اولیه نشان داده که در برخی بخش‌های غار، حوضچه‌های آبی، نقش‌برجسته‌های طبیعی و گونه‌های نادری از خفاش و حشره دیده می‌شود که نشان از غنای زیستی آن دارد. چنین ویژگی‌هایی می‌تواند در آینده غار سزار را به یکی از جاذبه‌های شاخص ژئوتوریسم جنوب کشور بدل کند.
۷۳ غار شناسایی‌شده در استان
سید عادل مولا، معاون محیط طبیعی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز در گفتگویی رسانه‌ای درباره وضعیت غارهای استان گفت: بر اساس آئین‌نامه مدیریت و بهره‌برداری از غارهای کشور مصوب هیأت وزیران در سال ۱۳۸۸، کارگروه‌های ملی و استانی برای شناسایی، رده‌بندی و تعیین اهمیت علمی و زیست‌محیطی غارها تشکیل شده است. سازمان حفاظت محیط زیست متولی اصلی غارهای واقع در مناطق تحت مدیریت خود است و نحوه بهره‌برداری از سایر غارها با همکاری میراث فرهنگی انجام می‌شود.
وی افزود: از سال ۱۴۰۱ فعالیت‌های سازمان‌یافته‌ای در زمینه شناسایی غارهای خوزستان آغاز شد. در آن زمان حدود ۵۰ غار شناسایی شده بود که اکنون این رقم به ۷۳ غار رسیده است. پس از مرحله شناسایی، تیم‌های تخصصی غارنوردی برای بررسی تنوع گونه‌های زیستی، ساختار ژئولوژیکی و تعیین ارزش علمی هر غار اعزام می‌شوند تا بر اساس معیارهای مشخص، غارها در چهار رده از درجه یک تا چهار طبقه‌بندی شوند.
مولا تصریح کرد: در حال حاضر شهرستان دزفول بیشترین تعداد غارهای شناسایی‌شده در استان را دارد و پنج غار از جمله یک غار در بهبهان و چند غار در بخش شهیون دزفول در رده درجه یک قرار گرفته‌اند. این غارها به دلیل ساختار منحصربه‌فرد و تنوع زیستی ویژه از اهمیت بالایی برخوردارند.
غارها قلب تپنده صنعت گردشگری
همچنین مستانه رحیمی، فعال گردشگری و مدیر یکی از اقامتگاه‌های بوم‌گردی استان خوزستان در گفتگو با تاج خبر درباره اهمیت توسعه گردشگری غارمحور در خوزستان اظهار کرد: غارها هم جذابیت طبیعی دارند و هم بار علمی و فرهنگی. در سال‌های اخیر گردشگری غارنوردی در بسیاری از نقاط جهان به صنعتی پایدار تبدیل شده که با رعایت اصول ایمنی و زیست‌محیطی، هم به اشتغال محلی کمک می‌کند و هم منجر به معرفی هویت طبیعی هر منطقه می‌شود. غار سزار دزفول هم پتانسیل آن را دارد که به مقصدی شناخته‌شده برای گردشگران داخلی و خارجی بدل شود.
وی افزود: اگر زیرساخت‌های مناسب مانند جاده دسترسی، سامانه راهنمای گردشگر، خدمات امدادی و اسکان فراهم شود، دزفول می‌تواند همانند لرستان یا کردستان از گردشگری غارنوردی سود ببرد اما شرط موفقیت، مشارکت اهالی منطقه است. مردم باید احساس کنند این پروژه‌ها برای آن‌هاست؛ نه در کنار آن‌ها. وقتی روستاییان در مدیریت منطقه و ارائه خدمات گردشگری سهم داشته باشند، خودشان بهترین حافظان این غارها خواهند بود.
رحیمی در پایان تأکید کرد: تحقق ایده ژئوپارک سزار یک گام بزرگ است اما باید بدانیم ژئوپارک فقط یک تابلوی گردشگری نیست؛ شبکه‌ای از آموزش، حفاظت، پژوهش و توسعه بومی است. اگر این نگاه در میان نهادهای مسئول حاکم شود، خوزستان می‌تواند فصل تازه‌ای از گردشگری پایدار را آغاز کند.
غارها کلاس درس زنده طبیعت
غارهای خوزستان، به‌ویژه در شهرستان دزفول، ظرفیت آن را دارند که علاوه بر جذب گردشگران، به پایگاه‌های علمی و آموزشی تبدیل شوند. ساختار زمین‌شناسی زاگرس، تاریخ شکل‌گیری لایه‌های رسوبی، بقایای فسیلی و حتی آثار باستان‌شناسی احتمالی از دوره‌های کهن می‌تواند این مکان‌ها را به میدان تحقیقاتی برای دانشجویان و پژوهشگران بدل سازد. ترکیب گردشگری و آموزش نه‌تنها به شناخت بهتر زیست‌بوم استان کمک می‌کند، بلکه سبب ارتقای فرهنگ حفاظت از طبیعت میان مردم خواهد شد.
کارشناسان بر این باورند که ورود غیرمسئولانه گردشگران و فعالیت‌های بدون نظارت می‌تواند به سرعت باعث نابودی ارزش‌های طبیعی غارها شود. تشکیل تیم‌های تخصصی راهنما، نصب تابلوهای هشداردهنده، آموزش جوامع محلی و تدوین مقررات برای بازدیدکنندگان از جمله اقداماتی است که باید در قالب طرح ژئوپارک سزار پیش‌بینی شود. تجربه موفق استان‌های کرمانشاه و همدان در ساماندهی غارهای علیصدر و پراو می‌تواند الگوی مناسبی برای خوزستان باشد.
در دل تاریکی غار، صدای چکنده‌های آهکی قرن‌هاست که نغمه‌ای آرام می‌نوازد؛ نغمه‌ای که اگر گوش جان بسپاریم، ما را به تعادلی دوباره میان انسان و طبیعت فرامی‌خواند. خوزستان نه‌تنها سرزمین نفت و نخل است، بلکه گنجینه‌ای از پدیده‌های زمین‌شناسی دارد که می‌تواند آینده‌ای متفاوت برای توسعه پایدار رقم بزند.
غار سزار، این یادگار خاموش در دل کوه‌های شهیون، امروز در آستانه بیداری است. اگر حمایت‌ها و برنامه‌ریزی‌ها به‌موقع و علمی انجام شود، این تاریکی می‌تواند به روشنایی رونق گردشگری، اشتغال، پژوهش و حفاظت از طبیعت بدل شود؛ روشنایی‌ای که از دل زمین برمی‌خیزد و بر آسمان توسعه خوزستان می‌تابد.
