تاج خبر، گروه استان‌ها: شپش سر، یکی از آلودگی‌های شایع میان کودکان، به ویژه در محیط‌های جمعی مانند مدارس و مهدکودک‌ها، طی سال‌های اخیر به یکی از دغدغه‌های خانواده‌ها و مسئولان سلامت تبدیل شده است. این انگل از طریق تماس مستقیم با فرد آلوده و یا استفاده مشترک از وسایل شخصی مانند شانه، حوله، کلاه، روسری، پتو و لباس منتقل می‌شود. هرچند شپش خارج از بدن انسان معمولاً بیش از یک روز زنده نمی‌ماند، احتمال انتقال از طریق وسایل آلوده همچنان وجود دارد.
در بسیاری از موارد، آلودگی به شپش ممکن است بدون علامت مشخص باشد و تنها از طریق مشاهده دقیق والدین، مربیان یا معلمان تشخیص داده شود. مهم‌ترین علائم آلودگی شامل خارش شدید پوست سر، بروز زخم یا عفونت پوستی، بی‌خوابی، اضطراب و بثورات قرمز رنگ است.
ضعف آموزش و مقاومت دارویی در مقابل شپش موی سر
یک متخصص پوست و مو با اشاره به افزایش مراجعات دانش‌آموزان مبتلا به شپش در ابتدای سال تحصیلی، گفت: این مشکل، محدود به گروه خاصی از جامعه نیست و هیچ ارتباطی با وضعیت اقتصادی یا سطح بهداشت خانواده ندارد.
مهم‌ترین عامل کنترل شپش، آموزش و آگاهی‌رسانی منظم به خانواده‌ها و مدارس است
عاطفه السادات کمالی در گفتگو با تاج خبر، گفت: مهم‌ترین عامل کنترل شپش، آموزش و آگاهی‌رسانی منظم به خانواده‌ها و مدارس است.
وی با بیان اینکه آمار مراجعه بیماران نشان‌دهنده الگوی فصلی مشخصی است، افزود: موارد ابتلاء معمولاً در ماه‌های آغازین سال تحصیلی و پیش از زمستان افزایش می‌یابد. حتی در تابستان نیز ممکن است موارد جدید مشاهده شود، زیرا بسیاری از کودکان پیش‌تر مبتلا شده‌اند و خانواده‌ها دیر متوجه مشکل می‌شوند.
کمالی ادامه داد: تغییر فصل‌ها، تماس بیشتر دانش‌آموزان، استفاده از پوشش‌های مشترک مانند کلاه و شال، و ضعف آموزش‌های بهداشتی از جمله دلایل اصلی افزایش ابتلاء هستند.
آموزش؛ حلقه مفقوده پیشگیری
متخصص پوست و مو ضعف آموزش عمومی را یکی از نقاط آسیب‌پذیر در مدیریت این مسئله دانست و گفت: در مدارس، مهدکودک‌ها و حتی خانواده‌ها هنوز آموزش کافی درباره شپش ارائه نمی‌شود. باید از نخستین جلسات انجمن اولیا و مربیان، بروشورهای آموزشی میان والدین توزیع شود و این موضوع به‌عنوان تابو دیده نشود.
وی با اشاره به رفتارهای کودکان افزود: زمانی که بچه‌ها شال و روسری خود را جابه‌جا می‌کنند یا وسایل شخصی را با هم به اشتراک می‌گذارند، انتقال شپش بسیار آسان می‌شود. بنابراین فرهنگ رعایت وسایل شخصی باید در خانواده و مدرسه نهادینه شود.
رعایت بهداشت شخصی؛ نقش کلیدی در پیشگیری
این متخصص افزود: شانه، برس، کش و گلسر باید در آب جوش یا آب ۶۰ درجه سانتی‌گراد شسته شوند؛ ملحفه و لباس‌های در تماس با مو نیز یا با همین دما شسته و یا برای دو تا سه هفته در کیسه دربسته نگهداری شوند. اتو کردن یا پهن کردن لباس‌ها در آفتاب به تنهایی مؤثر نیست.
دکتر کمالی با اشاره به پنهان‌کاری برخی خانواده‌ها گفت: برخی والدین از ترس قضاوت یا حفظ آبرو، موضوع را به مدرسه اطلاع نمی‌دهند؛ در حالی که این مسئله تقصیر کودک یا خانواده نیست و اطلاع‌رسانی به موقع می‌تواند از شیوع در کل کلاس جلوگیری کند.
وی همچنین به هزینه‌های بالای دارو اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه برای درمان کامل باید کل خانواده تحت درمان قرار گیرد، بار مالی زیادی ایجاد می‌شود. بهتر است وزارت بهداشت برای کلاس‌ها یا مدارس آلوده، دارو را رایگان یا با تخفیف ویژه تأمین کند.
نقش خانواده‌ها در کنترل و پیشگیری از شپش بسیار حیاتی است
مربی بهداشت مدارس استان زنجان، از اجرای آموزش‌های مستمر و فصلی برای پیشگیری از ابتلاء به شپش در تمامی مقاطع تحصیلی خبر داد و بر اهمیت نقش والدین و همکاری آنان با مدارس در کنترل این آلودگی تأکید کرد.
زهرا بیگدلو، در گفتگو با تاج خبر اظهار کرد: برنامه‌های آموزشی در مدارس با هدف افزایش سطح آگاهی، پیشگیری از ابتلاء و تغییر رفتارهای بهداشتی در میان دانش‌آموزان، والدین و کادر آموزشی اجرا می‌شود. این آموزش‌ها توسط مراقبین سلامت مدارس و از طریق روش‌های متنوعی مانند برگزاری جلسات گروهی مشترک با اولیا و مربیان، آموزش چهره‌به‌چهره به دانش‌آموزان، نمایش فیلم‌های آموزشی و توزیع بروشور انجام می‌گیرد.
وی افزود: نکته مهم در موفقیت این برنامه‌ها، استمرار و تکرار آموزش‌ها به‌صورت فصلی است تا آگاهی و حساسیت خانواده‌ها و مدارس نسبت به موضوع حفظ شود.
این مربی بهداشت با اشاره به نقش کلیدی والدین در کنترل و پیشگیری از شپش گفت: والدین در واقع خط مقدم مقابله با شپش هستند. آن‌ها می‌توانند با بررسی منظم موی سر فرزندان، آموزش رفتارهای بهداشتی صحیح و واکنش سریع در صورت مشاهده آلودگی، نقش مؤثری در پیشگیری و درمان ایفا کنند. همکاری فعال خانواده‌ها با مدارس شرط اصلی موفقیت در کنترل این بیماری است.
بیگدلو افزود: اغلب موارد آلودگی از طریق تماس مستقیم سر به سر و در محیط‌های خانوادگی یا اجتماعی منتقل می‌شود و معمولاً تشخیص اولیه توسط والدین صورت می‌گیرد.
وی افزود: آموزش خانواده‌ها باید در دو محور انجام شود؛ محور نخست، آگاهی‌بخشی برای پیشگیری شامل رعایت بهداشت فردی، استفاده از وسایل شخصی و پرهیز از تماس مستقیم سر به سر است. محور دوم نیز آموزش درباره درمان مؤثر و کنترل منظم پس از ابتلاء است.
برای از بین بردن رشک‌ها (تخم شپش)، می‌توان از محلول آب و سرکه به نسبت مساوی استفاده کرد که در جداسازی رشک‌ها بسیار مؤثر است
این مربی بهداشت در خصوص روش‌های درمان توضیح داد: یکی از داروهای در دسترس و مؤثر شامپویی است که پس از ارجاع دانش‌آموز از مدرسه، از طریق مراکز بهداشت در اختیار خانواده‌ها قرار می‌گیرد. برای از بین بردن رشک‌ها (تخم شپش)، می‌توان از محلول آب و سرکه به نسبت مساوی استفاده کرد که در جداسازی رشک‌ها بسیار مؤثر است.
وی با تأکید بر لزوم درمان خانوادگی افزود: تمام اعضای خانواده باید به‌طور هم‌زمان درمان شوند تا از انتقال مجدد آلودگی جلوگیری شود.
بیگدلو نسبت به استفاده از روش‌های غیربهداشتی هشدار داد و گفت: متأسفانه گاهی والدین از مواد خطرناکی مانند نفت، پودرهای غیرمجاز یا اسپری‌های حشره‌کش برای از بین بردن شپش استفاده می‌کنند که این روش‌ها بسیار مضر بوده و می‌تواند باعث مسمومیت، سوختگی پوست سر و بروز آلرژی در کودکان شود. استفاده از این مواد به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.
وی با تأکید بر نقش معلمان و کادر آموزشی در موفقیت برنامه‌های پیشگیری افزود: معلمان می‌توانند با همکاری نزدیک با مربیان بهداشت و انتقال پیام‌های آموزشی به دانش‌آموزان، نقش مهمی در ارتقای بهداشت مدارس ایفا کنند. کنترل مؤثر شپش تنها در سایه همکاری مشترک والدین، مدارس و شبکه بهداشت امکان‌پذیر است.
برنامه‌های دانشگاه علوم پزشکی زنجان
مدیر گروه خانواده، سلامت و مدرسه معاون بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان گفت: این دانشگاه برنامه‌های گسترده‌ای برای پیشگیری و کنترل شپش سر (پدیکولوزیس) در مدارس تدوین و اجرا کرده است.
شیرین بخشی در گفتگو با تاج خبر هدف اصلی این برنامه‌ها را ارتقای سلامت دانش‌آموزان و پیشگیری از شیوع بیماری‌های واگیردار مرتبط با محیط مدرسه عنوان کرد و افزود: آموزش مستمر معلمان، والدین و دانش‌آموزان درباره ماهیت بیماری، روش‌های پیشگیری و رعایت نکات بهداشتی فردی و خانوادگی، انجام معاینات دوره‌ای مو و غربالگری دانش‌آموزان و پیگیری درمان افراد مبتلا توسط تیم سلامت مدارس از مهم‌ترین اقدامات است.
ابتلاء به پدیکولوزیس مانعی برای حضور دانش‌آموزان در مدرسه ایجاد نمی‌کند
بخشی بر معاینه هفتگی موی دانش‌آموزان توسط والدین، عدم استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند شانه، کلاه و مقنعه و رعایت دقیق مراحل درمان تأکید کرد.
وی افزود: ابتلاء به پدیکولوزیس مانعی برای حضور دانش‌آموزان در مدرسه ایجاد نمی‌کند و مهم‌ترین رسالت ما، ارتقای دانش سلامت جامعه و پیشگیری از بیماری‌هاست.
مدیر گروه خانواده، سلامت و مدرسه معاون بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی استان زنجان گفت: اطلاع‌رسانی به والدین و مدارس از طریق رسانه‌های آموزشی، کلیپ‌های فارسی و دوزبانه، تراکت و همکاری شبکه‌های بهداشت در ۱۴ منطقه آموزشی استان به طور مستمر انجام می‌شود تا محیط آموزشی سالم و ایمن برای دانش‌آموزان فراهم شود.
تدوین برنامه‌های آموزشی مستمر در مدارس، اطلاع‌رسانی صادقانه، غربالگری منظم دانش‌آموزان، حمایت دارویی از خانواده‌ها و از بین بردن انگ اجتماعی از مهم‌ترین گام‌های مهار این انگل قدیمی اما بازگشته به زندگی روزمره است.
