به گزارش تاج‌خبر، دکتر مانیا سپهوندی (متخصص زنان، زایمان و نازایی) – مراقبت‌های قبل از بارداری (Preconception Care) شامل اقداماتی است که زن و مرد پیش از باردار شدن انجام می‌دهند تا احتمال بارداری سالم و تولد نوزاد سالم افزایش یابد. این مراقبت‌ها هم جنبه جسمی دارند و هم روانی، و بهتر است حداقل ۳ ماه پیش از اقدام به بارداری آغاز شوند.
در ادامه، مهم‌ترین موارد مراقبت قبل از بارداری را برای زنان آورده‌ام:
۱. ویزیت پزشک یا مامای متخصص
بررسی سلامت عمومی و سابقه پزشکی فردی و خانوادگی
بررسی سابقه سقط، نازایی، بیماری‌های ژنتیکی و مزمن
مشاوره در مورد زمان‌بندی بارداری و روش‌های قطع پیشگیری از بارداری
۲. مصرف اسید فولیک
روزانه حداقل ۴۰۰ میکروگرم اسید فولیک، از ۳ ماه قبل از بارداری
برای جلوگیری از ناهنجاری‌های لوله عصبی (مانند اسپینا بیفیدا)
۳. انجام آزمایش‌ها * بررسی کم‌خونی، قند خون، تیرویید، گروه خونی و Rh
تست عفونت‌های مهم مانند: هپاتیت B و C، HIV، سرخجه، توکسوپلاسموز
غربالگری تالاسمی در صورت نیاز
۴. مشاوره ژنتیک (در صورت نیاز)
سابقه بیماری‌های ژنتیکی در خانواده
ازدواج فامیلی
سقط‌های مکرر یا نوزاد با نقص مادرزادی
۵. تنظیم وزن و تغذیه سالم
داشتن وزن مناسب (شاخص توده بدنی نرمال)
افزایش مصرف میوه، سبزی، لبنیات، غلات کامل و پروتئین‌ها
پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده، قند و چربی‌های ناسالم
۶. ترک عادات ناسالم
ترک سیگار، قلیان، الکل و مواد مخدر
کاهش مصرف کافئین (کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم در روز)
۷. بررسی و به‌روزرسانی واکسن‌ها
اطمینان از ایمنی در برابر سرخجه، آبله‌مرغان و کزاز
در صورت نیاز، واکسن آنفلوآنزا و کووید-۱۹
۸. سلامت روان و کاهش استرس
ارزیابی وضعیت روانی و درمان اضطراب یا افسردگی
مشاوره روانشناسی در صورت نیاز
خواب کافی و ورزش منظم (مثل پیاده‌روی، یوگا)
۹. مراقبت‌های مربوط به همسر
بررسی وضعیت باروری مرد
ترک سیگار و مصرف الکل
مراقبت حین بارداری
مراقبت‌های دوران بارداری (مراقبت‌های دوران حاملگی یا Prenatal Care) یکی از مهم‌ترین عوامل برای داشتن بارداری سالم و تولد نوزاد سالم است. این مراقبت‌ها شامل بررسی‌های پزشکی منظم، تغذیه مناسب، فعالیت بدنی ایمن، کنترل بیماری‌ها و حمایت روانی است.
در ادامه، مهم‌ترین مراقبت‌های دوران بارداری را به ترتیب مراحل حاملگی آورده‌ام:
مراقبت‌های عمومی در طول بارداری:
۱. ویزیت منظم پزشک یا ماما
اولین ویزیت: تا هفته ۸ بارداری
سپس: هر ۴ هفته تا هفته ۲۸، هر ۲ هفته تا هفته ۳۶، و هفته‌ای یک‌بار تا زایمان
۲. آزمایش‌های ضروری
آزمایش خون و ادرار اولیه: بررسی کم‌خونی، گروه خونی، عفونت‌ها
آزمایش غربالگری سندرم (سندروم) داون، تالاسمی، دیابت بارداری، تیرویید و …
۳. انجام آزمایش‌ها
بررسی کم‌خونی، قند خون، تیرویید، گروه خونی و Rh
تست عفونت‌های مهم مانند: هپاتیت B و C، HIV، سرخجه، توکسوپلاسموز
غربالگری تالاسمی در صورت نیاز
۴. مشاوره ژنتیک (در صورت نیاز)
سابقه بیماری‌های ژنتیکی در خانواده
ازدواج فامیلی
سقط‌های مکرر یا نوزاد با نقص مادرزادی
۵. تنظیم وزن و تغذیه سالم
داشتن وزن مناسب (شاخص توده بدنی نرمال)
افزایش مصرف میوه، سبزی، لبنیات، غلات کامل و پروتئین‌ها
پرهیز از غذاهای فرآوری‌شده، قند و چربی‌های ناسالم
۶. ترک عادات ناسالم
ترک سیگار، قلیان، الکل و مخدر
سه‌ماهه اول (هفته ۱ تا ۱۳):
تأیید بارداری با سونوگرافی و آزمایش خون
شروع اسید فولیک
غربالگری اولیه سندرم داون (NT) در هفته‌های ۱۱ تا ۱۳
بررسی خطر سقط
سه‌ماهه دوم (هفته ۱۴ تا ۲۷):
شروع مصرف آهن و کلسیم
سونوگرافی آنومالی در هفته ۱۸ تا ۲۲ برای بررسی ناهنجاری‌های جنینی
غربالگری دیابت بارداری (هفته ۲۴ تا ۲۸)
توجه به حرکات جنین از هفته ۲۰ به بعد
سه‌ماهه سوم (هفته ۲۸ تا زایمان):
بررسی رشد جنین و مایع آمنیوتیک
تست NST (بررسی ضربان قلب جنین) در هفته‌های پایانی
آمادگی برای زایمان، آموزش تنفس و وضعیت زایمان
واکسن کزاز (Tdap) در هفته‌های ۲۷ تا ۳۶
مراقبت بعد زایمان
مراقبت‌های بعد از زایمان (Postpartum Care)، یکی از مهم‌ترین مراحل سلامت مادر و نوزاد است که متأسفانه در بسیاری از موارد نادیده گرفته می‌شود. بدن و روان مادر در این دوره دچار تغییرات زیادی می‌شود و نیاز به حمایت، استراحت، تغذیه مناسب و پیگیری پزشکی دارد.
در ادامه، مراقبت‌های ضروری مادر (و کمی هم نوزاد) را پس از زایمان آورده‌ام:
مراقبت‌های مهم مادر بعد از زایمان:
۱. ویزیت‌های پس از زایمان
اولین ویزیت: بین روزهای ۳ تا ۱۰ پس از زایمان (در صورت طبیعی بودن)
ویزیت کامل در هفته ۴ تا ۶ بعد از زایمان (ارزیابی سلامت جسمی و روانی)
بررسی بخیه‌ها (در زایمان طبیعی یا سزارین)، رحم، خونریزی و فشار خون
۲. مراقبت از رحم و خونریزی
خونریزی بعد زایمان (لوشیا) ممکن است ۴ تا ۶ هفته ادامه داشته باشد و به مرور کم شود.
در صورت خونریزی شدید، لخته بزرگ یا بوی بد ترشحات = مراجعه فوری به پزشک
۳. مراقبت از بخیه‌ها
بخیه زایمان طبیعی (پرینه): رعایت بهداشت، شست‌وشو با آب گرم، خشک کردن
بخیه سزارین: تمیز و خشک نگه‌داشتن محل برش، پرهیز از فشار و کشش زیاد
۴. سلامت روان (افسردگی پس از زایمان)
احساساتی مانند گریه‌کردن، خستگی یا اضطراب در هفته اول طبیعی است (baby blues)
اگر علائم بیش از ۲ هفته ادامه یافت یا افکار منفی شدید بود -> مشاوره فوری لازم است (افسردگی پس از زایمان)
حمایت عاطفی خانواده بسیار حیاتی است
۵. تغذیه مناسب و نوشیدن مایعات
رژیم غذایی سرشار از آهن، کلسیم، پروتئین و ویتامین‌ها
نوشیدن آب زیاد (به‌خصوص در شیردهی)
مصرف ملین طبیعی (مثل آلو و آب گرم) در صورت یبوست
۶. مکمل‌های بعد زایمان
ادامه مصرف آهن، کلسیم، ویتامین D و اسید فولیک تا ۳ ماه پس از زایمان یا طبق نظر پزشک
اگر شیرده هستی، مولتی‌ویتامین مخصوص مادران شیرده توصیه می‌شود
۷. شروع شیردهی
بهترین زمان شروع شیردهی، یک‌ساعت اول پس از زایمان است، ضمن اینکه تغذیه انحصاری با شیر مادر تا انجام شود و با توجه به تعداد پوشک، وزن گیری و آرامش نوزاد می‌توان به کافی بودن شیر پی برد.
۸- تحرک و فعالیت بدنی
راه رفتن از روز اول که موجب جلوگیری از لخته‌گی خون می‌شود، ورزش‌های سبک بعد از هفته ششم با نظر پزشک و تمرینات کف لگن برای تقویت عضلات پرینه و کنترل ادرار می‌شود.
۹- چه زمانی فورا به پزشک مراجعه شود؟
در هنگام خونریزی شدید، تب بالا و بوی بد ترشحات واژن
