تاج خبر، گروه استان‌ها – دانیال قنبری: حضرت رقیه (سلام‌الله‌علیها) دختر خردسال امام حسین (علیه‌السلام) است که زندگی کوتاه و پر از رنج او تا امروز الهام‌بخش میلیون‌ها مسلمان در سراسر جهان بوده است و بررسی دقیق و مستند موجودیت این دختر معصوم نیازمند مطالعه عمیق و جامع منابع تاریخی، روایی و سندهای معتبر است که در این گزارش تلاش شده است به آن پرداخته شود.
در منابع تاریخی شیعی، حضرت رقیه سلام الله علیها به عنوان یکی از دختران امام حسین علیه‌السلام معرفی شده است که در جریان واقعه کربلا حضور داشته و پس از شهادت پدر بزرگوارش، در اسارت دشمن قرار گرفته است و زندگی کوتاه این کودک معصوم در میان رنج‌ها و مظلومیت‌های خاندان اهل بیت علیهم‌السلام مورد تأکید بسیاری از مورخان و راویان شیعی قرار گرفته است، از جمله کتاب‌های معتبر شیعی که به طور مفصل به شرح زندگی و شهادت حضرت رقیه پرداخته‌اند، می‌توان به «بحارالانوار» علامه مجلسی و «لهوف» سید بن طاووس اشاره کرد.
کتاب «لهوف»، که یکی از مهم‌ترین منابع روایی درباره واقعه عاشورا و مصائب خاندان امام حسین‌علیه‌السلام است، جزئیات فراوانی از حضور حضرت رقیه (س) در کربلا و شرایط اسارت سخت وی نقل کرده است و سید بن طاووس در این اثر با زبان دلنشین و متأثرانه، از گریه‌های حضرت رقیه (س) در غم فقدان پدر سخن گفته و شرایط بیماری و شهادت او را روایت کرده است که این توصیفات، تصویری بسیار روشن و زنده از این کودک مظلوم ارائه می‌دهد که هر شنونده‌ای را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
علاوه بر منابع شیعی، در برخی متون سنی نیز به وجود دخترانی برای امام حسین علیه‌السلام اشاره شده است که نشان‌دهنده اعتراف به حضور فرزندان ایشان در واقعه کربلا است، برای نمونه، مورخ بزرگ «ابن اثیر» و «طبری» در آثار خود به حضور زنان و کودکان اهل بیت علیهم‌السلام پس از کربلا اشاره کرده‌اند، هرچند جزئیات کمتری نسبت به منابع شیعی ارائه داده‌اند و این موضوع، دلالت بر وجود تاریخی شخصیت‌هایی مانند حضرت رقیه (س) دارد.
با وجود تأیید گسترده وجود حضرت رقیه (س) در منابع مختلف، اختلافاتی نیز درباره تعداد فرزندان امام حسین علیه‌السلام و اسامی آن‌ها در میان مورخان و منابع تاریخی مشاهده می‌شود و برخی از این اختلافات ناشی از تفاوت در اسناد و روایت‌هاست که البته به اعتبار کلی موجودیت حضرت رقیه (س) آسیبی وارد نمی‌کند، بلکه بیشتر نشان‌دهنده تنوع روایت‌ها و پراکندگی اطلاعات در منابع مختلف است.
یکی از نکات بسیار مهم در منابع تاریخی، اشاره به سن خردسال حضرت رقیه (س) در زمان واقعه کربلا است و اکثر منابع، سن وی را بین دو تا چهار سال ذکر کرده‌اند که این نکته مصائب وی را بیشتر نمایان می‌سازد؛ کودکی که هنوز توان درک کامل از سختی‌ها را نداشت، اما به شدت تحت تأثیر ظلم و جنایات دشمن قرار گرفت و در نهایت به علت شدت رنج‌ها و بیماری ناشی از فقدان پدر، در شام به شهادت رسید.
شهادت حضرت رقیه سلام الله علیها در شهر شام و دفن ایشان در آنجا یکی از مهم‌ترین شواهد موجودیت ایشان است و زیارتگاه حضرت رقیه (س) در دمشق، از قرون اولیه اسلامی تاکنون مورد احترام ویژه شیعیان و حتی برخی اهل سنت بوده و به عنوان مکان مقدسی که یادآور مظلومیت کودکان اهل بیت است شناخته می‌شود و این زیارتگاه، مکانی است که هر ساله هزاران نفر از اقصی نقاط جهان به آنجا سفر می‌کنند تا یاد و نام این کودک معصوم را گرامی بدارند.
از جمله نکات قابل توجه در منابع روایی، ذکر دلایل بیماری و مرگ حضرت رقیه (س) است و روایت‌های متعددی حاکی از آن است که این کودک در اسارت و به علت فشارهای روحی، تشنگی و همچنین غم فقدان پدر به شدت بیمار شد و در نهایت جان سپرد که این روایت‌ها نه تنها ارزش تاریخی بلکه بار معنوی و انسانی فراوانی دارند و به عنوان نمادی از مظلومیت بی‌پایان اهل بیت علیهم‌السلام شناخته می‌شوند.
ادبیات شیعی و فرهنگ عاشورایی نیز نقش مهمی در تثبیت و زنده نگه‌داشتن یاد حضرت رقیه (س) داشته است و اشعار، نوحه‌ها و مرثیه‌هایی که در وصف این کودک معصوم سروده شده‌اند، در مجالس عزاداری و سوگواری، یادآور مصائب عاشورایی و مظلومیت اهل بیت هستند و این گونه آثاری نقش مهمی در حفظ هویت تاریخی و فرهنگی حضرت رقیه ایفا می‌کنند.
تحقیقات تاریخی و بررسی نسخ خطی و اسناد قدیمی، علاوه بر منابع کتبی، به شناسایی و تثبیت جایگاه تاریخی حضرت رقیه کمک کرده است و بسیاری از این اسناد، نشان می‌دهد که در طول تاریخ، همواره ارادت و احترام ویژه‌ای نسبت به این شخصیت کوچک اما بزرگ‌مقام وجود داشته است.
مراسم بزرگداشت حضرت رقیه (س) که در ایران، عراق، لبنان و سایر کشورهای شیعی برگزار می‌شود، شاهدی بر تأثیر عمیق وجود ایشان در فرهنگ اسلامی است و این مراسم‌ها علاوه بر بعد دینی، نقش مهمی در ایجاد همبستگی و ترویج ارزش‌های انسانی و اخلاقی دارند و نسل‌های جدید را با تاریخ و فرهنگ عاشورا آشنا می‌کنند.
از سوی دیگر، جایگاه حضرت رقیه (س) در منابع فقهی و روایی شیعه، به عنوان یکی از اعضا پاک خاندان پیامبر، مورد تاکید قرار گرفته است و در بسیاری از دعاها و زیارات، نام او ذکر شده و از مقام و جایگاه والایش یاد شده است که این امر نشان‌دهنده توجه ویژه علما و مراجع به وجود حقیقی و اهمیت معنوی حضرت رقیه است.
در نهایت، می‌توان گفت که حضرت رقیه (س) با وجود عمر کوتاه و محدود، نمادی از مظلومیت، صبر و ایثار است که یاد و خاطره‌اش در تاریخ اسلام و فرهنگ شیعی جاودانه شده است و بررسی منابع تاریخی و روایی به وضوح ثابت می‌کند که ایشان شخصیتی تأثیرگذار بوده است که حتی قرن‌ها پس از شهادت، الهام‌بخش میلیون‌ها انسان بوده و خواهد بود.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا جباری در گفتگو با تاج خبر، به بررسی تاریخی و مستندات مربوط به وجود حضرت رقیه سلام‌الله‌علیها، دختر امام حسین (ع)، پرداخت و اظهار کرد: معمولاً پنجم صفر به عنوان سالروز شهادت حضرت رقیه (س) مطرح می‌شود که در آستانه آن قرار داریم و در سال‌های اخیر، به خصوص، موضوع وجود تاریخی و نحوه شهادت ایشان مورد سوال و بحث بوده است؛ و افراد را در مواجهه با این مسئله می‌توان به سه گروه تقسیم کرد؛ گروهی نگاه افراطی، گروهی نگاه تفریطی و گروهی رویکرد معتدل و علمی دارند.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) افزود: گروه افراطی، به متون متأخر که موضوعات مربوط به حضرت رقیه (س) را نقل کرده‌اند، اعتماد می‌کنند؛ در حالی که در متون متقدم اثری از این روایت‌ها نیست. و گروه تفریطی نیز وجود تاریخی ایشان را انکار می‌کنند و بعضاً مدعی‌اند چنین دختری در میان دختران امام حسین (ع) قابل اثبات نیست. اما در رویکرد معتدل و علمی، وجود تاریخی حضرت رقیه (س) قابل اثبات است؛ گرچه اعتمادی بر نقلیات موجود در بعضی منابع ضعیف و و متأخر نیست.
وی افزود: در متون کهن مانند ارشاد شیخ مفید یا منابع نسب‌نگار پیش از قرن ششم، تصریحی به وجود دختری به نام رقیه (س) برای امام حسین (ع) نداریم و برخی مورخان نیز تنها دو دختر برای امام حسین (ع) ذکر کرده‌اند: فاطمه و سکینه، اما از قرن ششم به بعد، برخی منابع نام سه یا چهار دختر امام حسین (ع) را آورده‌اند، از جمله کتاب مطالب السئول تألیف کمال‌الدین محمد بن طلحه شافعی، از علمای اهل سنت قرن هفتم و کشف الغمه از علی بن عیسی اربلی.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: در لباب الأنساب بیعقی (از آثار نسب‌نگار قرن ششم) نام رقیه به عنوان یکی از دختران امام حسین (ع) آمده است. اما رخداد شهادت رقیه، در گزارش کتاب «کامل بهایی» از عمادالدین طبری (عالم قرن هفتم) بدون ذکر نام او آمده است.
وی گفت: اگر این گزارش را کنار نقل کتاب لباب‌الانساب بگذاریم که نام رقیه را به عنوان دختر امام حسین (ع) می‌آورد، این دو منبع مکمل هم شده و اثبات کننده وجود تاریخی حضرت رقیه و دفن وی در شام خواهند بود.
عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) ادامه داد: از جمله مؤیّدات دفن رقیه در محل فعلی، جریانی است که در کتاب منتخب التواریخ اثر ملأ هاشم خراسانی از منبع قرن چهاردهم نقل شده است. شخصی به نام سید ابراهیم دمشقی، سه دخترش و سپس خودش، در عالم رؤیا حضرت رقیه ع را می‌بینند که از آب‌گرفتگی و خرابی قبرش شکوه می‌کند؛ لذا وی با هماهنگی متولیان امر، اقدام به نبش قبر کرده و پیکر مطهر را سالم می‌یابند و پس از تعمیر قبر او را مجدداً دفن می‌کنند.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: با توجه به مجموعه این شواهد و مستندات تاریخی، وجود قبرِ دختری به نام رقیه سلام الله علیها در دمشق قابل اثبات است و کرامات زیادی از این مرقد مطهر بروز کرده است.
