به گزارش تاج خبر، فُک خزری تنها پستاندار بزرگترین دریاچه جهان و یکی از معروف‌ترین موجودات دریای کاسپین است که مدت‌هاست حال خوشی ندارد. طی سال‌های اخیر مشاهده لاشه‌های این گونه متفاوت آبزی در سواحل جنوبی دریای کاسپین این نگرانی را در بین دوستداران محیط زیست به وجود آورده که خطر انقراض نسل فُک‌های خزری بیش از هر زمان دیگری این جاندار دریایی را تهدید می‌کند.
بر اساس اعلام اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت، فک خزری در فهرست جانوران آسیب‌پذیر قرار داشته و نیاز شدید به حفاظت دارد. اما این حفاظت فقط مختص ایران نیست و باید کشورهای روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و جمهوری آذربایجان نیز به عنوان همسایگان خزر در این زمینه مشارکت کنند.
در خزر، کوچک‌ترین گونه فُک‌های واقعی، یعنی فُک‌های بدون گوش است و فقط در این دریاچه یافت می‌شود امادر ۲ ماه اخیر ۱۸ لاشه‌های ثبت شده از این گونه خاص آبزی در سواحل مازندران کشف شده است.
این پستاندار دریای خزر در بیشتر نقاط دریا زندگی می‌کند و محل زیست آن بر حسب در دسترس بودن مواد. غذایی و به صورت فصلی متغیر است. در فصل تابستان و پاییز بیشتر فُک‌های خزر در آب‌های سرزمینی ایران به سر می‌برند.
در ایران و در سال‌های دهه ۶۰ شمسی تعدادی از ساکنان مازندران خاطراتی از دیدن فُک‌ها که به آن «سگ آبی» نیز می‌گویند در اسکله‌های خلوت مانند اسکله «نکا» به یاد دارند. فُک خزری از لحاظ ژنتیکی و حفظ تعادل در زنجیره غذایی دریای خزر بسیار با ارزش و مهم است.
این گونه آبزی به واسطه قرار گرفتن در راس هرم غذایی و پراکنش آن در کل زیستگاه، به عنوان گونه شاخص دریای خزر محسوب می‌شود. وجود فُک در دریای خزر که معیشت بسیاری از مردم وابسته به آن است، از نشانه‌های سلامت دریای خزر به حساب می‌آید.
به طور کلی فُک‌های خزری به دمای آب وابسته هستند و هنگامی که دما افزایش پیدا کند، به قست‌های عمیق و سردتر دریا می‌روند. از این جهت دریای خزر با دمای متفاوت آب در نقاط مختلف توانسته زیستگاهی ارزشمند برای فُک‌های خزری است.
نابودی این گونه می‌تواند اکوسیستم مازندران را به خطر اندازد، فک‌های دریای مازندران مهاجرت سالانه منظمی دارند، آنها به دمای آب بسیار وابسته‌اند. وقتی دمای آب افزایش می‌یابد، آنها به بخش‌هایی که آب عمیق‌تر و قاعدتاً سردتر است، مهاجرت می‌کنند. فک‌ها در تابستان، بهار و پاییز بیشتر در آب‌های نیمه جنوبی مازندران از جمله ایران زندگی و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای مازندران مهاجرت می‌کنند.
نخستین و تنها مرکز حفاظت از گونه در معرض خطر فک خزری در ایران و در سال ۲۰۱۰ رسما آغاز به کار کرد، این مرکز در جزیره آشوراده، در نزدیکی سواحل بندر ترکمن احداث شد. هدف آن نجات فک‌های آسیب دیده، آموزش ماهیگیران، ارتقا سطح فرهنگ محیط زیستی جامعه، تحقیقات و گسترش فعالیت‌های حفاظتی به سایر کشورهای حوزه خزر بوده است، این مرکز تا ابتدای سال ۲۰۱۸ توانست ۸۳ قلاده فک را از مرگ نجات داده و پس از انجام درمان به طبیعت بازگرداند.
طرح ملی برای فک‌های خزری
در این ارتباط سرپرست اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران گفت: فرآیند اجرای برنامه اقدام ملی حفاظت از فک خزری با مشارکت دانشگاه تربیت مدرس نور، مرکز امداد و نجات فک خزری و با حمایت سازمان حفاظت محیط زیست تدوین و استقرار دبیرخانه دائمی در دانشگاه تربیت مدرس نور آغاز شده است.
محمدرضا کنعانی در گفت‌وگو با خبرنگار تاج خبر با بیان اینکه فک خزری تنها پستاندار بومی دریای خزر و یکی از گونه‌های شاخص تنوع زیستی این پهنه آبی است، اظهار کرد: ثبت ۱۸ مورد تلفات فک خزری از ابتدای سال جاری تا دوم خرداد ۱۴۰۴ در سواحل این استان، ضرورت اجرای اقدامات مؤثر برای حفاظت از این گونه در معرض انقراض را بیشتر کرده است و بر همین اساس نیز اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران، اقدامات علمی و میدانی را در این زمینه افزایش می‌دهد.
وی افزود: این گونه به‌دلیل کاهش شدید جمعیت، تخریب زیستگاه، آلودگی‌های انسانی و تهدیدات طبیعی، در فهرست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) به‌عنوان گونه «در معرض انقراض» ثبت شده است.
این مسوول با اشاره به اهمیت سواحل جنوبی دریای خزر به‌ویژه نوار ساحلی مازندران به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم موقتی و مسیرهای مهاجرت فصلی این گونه، افزود: بررسی داده‌های میدانی از سال ۱۴۰۱ تاکنون نشان‌دهنده روند نگران‌کننده‌ای در خصوص تلفات فک خزری است که این موارد به طور عمده در بازه زمانی فروردین تا آبان رخ می‌دهد.
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران آلودگی‌های نفتی و صنعتی، کاهش منابع غذایی، بیماری‌های ویروسی مانند دیستمپر، گرفتار شدن در تورهای صیادی، برخورد با شناورها و تغییرات اقلیمی را برخی دلایل احتمالی تلفات فک‌های خزری برشمرد و خاطرنشان کرد: بخشی از تلفات در فاصله‌ای دور از ساحل رخ داده و لاشه‌ها پس از چند روز توسط امواج به نوار ساحلی رانده می‌شوند. به همین دلیل در بسیاری از نمونه‌ها، به‌دلیل پیشرفت فساد لاشه، امکان کالبدگشایی علمی و تعیین دقیق علت مرگ فراهم نمی‌شود.
کنعانی تصریح کرد: در پی ثبت تلفات فک خزری در سواحل مازندران، مجموعه‌ای از اقدامات بر اساس برنامه اقدام ملی حفاظت از فک خزری در دستور کار قرار گرفته است.
وی افزود: پایش روزانه و منظم سواحل توسط ادارات حفاظت محیط زیست شهرستان های ساحلی و ثبت دقیق مشاهدات، همراه با هماهنگی فوری با دامپزشکی برای نمونه‌برداری، کالبدگشایی و دفن بهداشتی لاشه‌ها و هماهنگی با نهادهای ذیربط مستقر در دریا جهت گشت های مشترک دریایی ۲ مورد از این برنامه‌ها هستند.
برنامه تجهیز سه مرکز امداد و نجات در بهشهر، بابلسر و تنکابن
سرپرست اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران ادامه داد: در قالب این برنامه تجهیز سه مرکز امداد و نجات در بهشهر، بابلسر و تنکابن نیز در حال انجام است. همچنین تشکیل کمیته مشورتی استانی با حضور متخصصان، سازمان‌های مردم‌نهاد و نمایندگان جوامع محلی و هماهنگی برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی در زمینه اصول نمونه‌برداری و کالبدگشایی برای ادارات دامپزشکی و حفاظت محیط زیست شهرستان‌های ساحلی انجام شده است.
کنعانی، هماهنگی برگزاری نشست‌ها با دستگاه‌های اجرایی برای تبیین نقشه راه و هم‌افزایی نهادی و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در چارچوب کنوانسیون تهران برای پایش مشترک و تدوین پروتکل‌های حفاظتی را نیز از دیگر برنامه‌های اقدام ملی حفاظت از فوک خزری در مازندران برشمرد و با تأکید بر نقش ویژه مازندران در حفاظت از این گونه خاطرنشان کرد: این استان یکی از پهنه‌های اصلی استراحت و عبور فوک خزری در سواحل جنوبی دریای خزر است و حفاظت از آن، مسئولیتی فراتر از استان و در چارچوب تعهدات ملی و بین‌المللی کشور قرار دارد.
وی تصریح کرد: اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های فنی، تخصصی و انسانی خود، اجرای کامل برنامه اقدام ملی و توسعه هماهنگی بین‌بخشی را با جدیت دنبال می‌کند. صیانت از فک خزری، تجلی‌گاه تعهد ما به تنوع زیستی، نسل‌های آینده و همکاری منطقه‌ای برای حفاظت از دریای خزر است.
لاشه ۱۸ فک خزری پیدا شد
همچنین معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست مازندران گفت: در روزهای اخیر با کشف لاشه سه قلاده فک در سواحل میانکاله، جویبار و عباس‌آباد، تعداد فک‌های تلف شده فقط در ۲ ماه اخیر به ۱۸ قلاده رسیده است.
روح‌الله اسماعیلی با بیان اینکه لاشه این فک‌ها در جریان پایش‌های مستمر نوار ساحلی مازندران، مشاهده و مستندسازی شد، افزود: هر سه لاشه در وضعیت پیشرفته فساد قرار داشتند و به همین دلیل امکان کالبدگشایی و تعیین دقیق علت تلف شدن آنها وجود نداشت.
وی با اشاره به اجرای برنامه اقدام ملی حفاظت از فک خزری ادامه داد: پایش نوار ساحلی استان با مشارکت مرکز امداد و نجات فک خزری و اداره‌کل دامپزشکی مازندران همچنان ادامه دارد و در صورت فراهم بودن شرایط، نمونه‌برداری‌های تخصصی با هماهنگی نهادهای ذیربط انجام خواهد شد.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل محیط زیست مازندران بر اهمیت نقش جوامع محلی، صیادان و گردشگران در حفاظت از این گونه در معرض خطر انقراض تأکید کرد و از مردم خواست در صورت مشاهده این گونه یا لاشه‌های احتمالی، موضوع را از طریق سامانه ۱۵۴۰ یا ادارات محیط زیست شهرستان‌ها اطلاع دهند.
به گزارش تاج خبر، دریای خزر پهنه‌ای آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان محدود می‌شود. دریای خزر در گذشته بخشی از دریای تتیس بود که اقیانوس آرام را به اقیانوس اطلس متصل می‌کرد.
این دریا که گاهی بزرگترین دریاچه جهان و گاهی کوچک‌ترین دریای خودکفای کره زمین طبقه‌بندی می‌شود، بزرگترین پهنه آبی محصور در خشکی است. طول آن حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است. سطح دریای خزر در حدود ۲۸ متر پائین‌تر از سطح دریاهای آزاد است.
قسمت شمالی این دریا بسیار کم‌عمق است. به‌طوری‌که تنها نیم درصد آب دریا در یک‌چهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن به‌طور میانگین کمتر از پنج متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا می‌ریزند که بیشتر آنها از شمال غربی به دریا می‌پیوندند. بزرگترین آنها رود ولگا است که هر سال به‌طور میانگین ۲۴۱ متر مکعب آب را وارد دریای خزر می‌کند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸.۵، اورال ۸.۱ و سولاک چهار متر مکعب آب را سالانه وارد دریای خزر می‌کنند.
طبیعت بستهٔ خزر، آن را زیستگاه جانوران و گیاهان منحصر به فردی کرده‌است، اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگی‌های کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیب‌پذیر باشد. از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را می‌توان نام برد.
