به گزارش تاج خبر، تصور کنید در سالن‌های آرام موزه‌ها قدم می‌زنید، جایی که کتیبه‌های هخامنشی با سکوتی پرصلابت از هزاره‌های دور سخن می‌گویند، اما در بیرون از این دیوارها، فناوری‌های دیجیتال، تحولات اجتماعی و جهانی‌شدن با سرعتی نفس‌گیر در حال بازتعریف زندگی ما هستند، شعار روز جهانی موزه در سال ۲۰۲۵ “آینده موزه‌ها در دنیای به‌سرعت در حال تغییر” دعوتی به بازاندیشی نقش این نهادهای فرهنگی در جامعه است، جامعه‌ای که با تنوع فرهنگی، پیشینه تاریخی غنی و چالش‌های معاصر خود نیازمند موزه‌هایی است که نه‌تنها گذشته را حفظ بلکه آینده را نیز شکل دهد.
شعار روز جهانی موزه ۲۰۲۵ ما را به تامل در این پرسش وا می‌دارد که چگونه می‌توان موزه‌های ایران را به فضاهایی تبدیل کرد که هم قلب نسل جوان را تسخیر و داستان فرهنگ ایرانی را به گوش جهانیان برساند؟ کارشناسان معتقدند با نگاهی به ضرورت‌های دیجیتال‌سازی، بازنمایی تنوع فرهنگی و بازتعریف نقش موزه‌ها به‌عنوان کانون گفت‌وگوی اجتماعی می توان به راهکارهایی رسید که بتوان موزه‌ها را به ستون‌های استوار آینده فرهنگی کشور بدل کرد.
هر ساله روز جهانی موزه در ۱۸ مه و ۲۸ اردیبهشت ماه توسط شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) گرامی داشته می‌شود، این مراسم در ایران و جهان نیز فرصتی برای تامل بر نقش موزه‌ها و چگونگی پاسخگویی آنها به نیازهای در حال تحول جوامع است که جهت گیری سالانه (ICOM) را نشان می دهد، شعار امسال بر ضرورت انطباق موزه‌ها با تحولات اجتماعی، فناوری و فرهنگی تاکید دارد.
روز موزه و دستگاههای فرهنگی مرتبط
روز موزه فرصت و مناسبتی برای توجه به هویت و میراث فرهنگی هر دیار، جامعه و منطقه است، که بر این مهم تاکید دارد که این ارزش فرهنگی و هویت تاریخی ارزشمند باقی بماند، موزه ها بازدیدی ملموس و تعاملی جذاب با مقوله میراث فرهنگی است که در همراهی با فناوری های نوین می توان جذابیت آن را بیشتر کرد.
برای مثال، بازدیدکنندگان می‌توانند با استفاده از هدست‌های VR به بازسازی مجازی تخت‌جمشید یا پاسارگاد سفر و زندگی در دوران هخامنشی را تجربه کنند، این فناوری‌ها به‌ویژه برای نسل جوان که به تعامل دیجیتال عادت دارند، جذاب است.
علاوه بر این پلتفرم‌های آنلاین می‌توانند آثار موزه‌های ایران و مناطق را به مخاطبان جهانی معرفی کنند، این کار نه‌تنها به تقویت دیپلماسی فرهنگی کمک می‌کند، بلکه می‌تواند درآمدزایی از طریق فروش بلیط‌های مجازی یا محصولات دیجیتال (مانند تورهای آنلاین) را به همراه داشته باشد.
استان لرستان نیز از تاریخ و پیشینه فرهنگی غنی برخودار است که همزمان با مناسبت های همچون روز جهانی موزه برنامه هایی برای این ایام در نظر گرفته می شود به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان بازدید از اماکن فرهنگی و تاریخی تحت مدیریت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در روز جهانی موزه رایگان است.
عطا حسن پور افزود: این اقدام فرصتی است تا هم استانی‌های گرامی و گردشگران عزیز بتوانند به صورت رایگان از این اماکن بازدید کرده و با تاریخ و فرهنگ غنی لرستان بیشتر آشنا شوند.
وی با دعوت از عموم مردم برای بازدید از این اماکن تاریخی و موزه‌ها، ابراز امیدواری کرد که این اقدام گامی موثر در جهت افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفظ و حراست از میراث فرهنگی استان باشد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی لرستان گفت: در نوروز امسال بنا بر آمار ثبت شده توسط وزارت میراث فرهنگی کشور، مجموعه تاریخی فلک‌الافلاک با یک پله صعود در رتبه پنجم مجموعه‌های پربازدید گردشگری کشور قرار گرفته است.
حسن پور بیان کرد: در ایام تعطیلات نوروزی امسال براساس این آمار مجموعه تاریخی فرهنگی فلک‌الافلاک با حدود ۱۴ هزار بازدیدکننده روزانه در رتبه پنجم مجموعه‌های پربازدید گردشگری کشور قرار گرفته است.
وجود چهار موزه در بروجرد
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد گفت: روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی هر ساله در تاریخ ۱۸ می (۲۸ اردیبهشت) به منظور افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت موزه‌ها و میراث فرهنگی برگزار می‌شود، این روز فرصتی است تا از تلاش‌های موزه داران و نهادهای فرهنگی برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی قدردانی و به بررسی ارزش‌های فرهنگی و تاریخی بپردازیم.
مهدی گودرزی با اشاره به اینکه شعار سالانه این روز معمولا توسط شورای بین‌المللی موزه‌ها (ICOM) اعلام می‌شود، بیان کرد: این شعار بیشتر به موضوعات مختلفی چون حفظ میراث فرهنگی، آموزش و گسترش فرهنگ محلی و ارتباط بین فرهنگ‌ها می‌پردازد، هفته میراث فرهنگی نیز به ترویج برنامه‌های مرتبط با تاریخ، فرهنگ و سنت‌های محلی اختصاص دارد و فرصتی برای برگزاری رویدادهای فرهنگی، نمایشگاه‌ها، کارگاه‌ها و فعالیت‌های آموزشی فراهم می‌آورد.
وی بیان کرد: این مناسبت‌ها به ما یادآوری می‌کند که حفاظت از میراث فرهنگی یک وظیفه همگانی است و باید برای انتقال این گنجینه‌ها به نسل‌های آینده تلاش کنیم.
رییس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی بروجرد اضافه کرد: چهار موزه در شهرستان بروجرد شامل خانه افتخار الاسلام طباطبایی، موزه اسناد تاریخی میراث فرهنگی، خانه حاج آقا کمال طباطبایی زیر نظر شهرداری و موزه آموزش و پرورش وجود دارد که از این چهار موزه ۲ مورد آن شامل افتخارالاسلام و موزه شهرداری فعال است.
گودرزی ادامه داد: در خصوص بازدید سالانه آمار دقیقی وجود ندارد اما همواره گردشگران بسیاری از موزه های بروجرد بازدید می کنند که به خصوص در ایام تعطیل و مناسبت هایی مانند نوروز و اعیاد مذهبی میزان این بازدیدها بیشتر می‌شود.
موزه ها و ضرورت سازگاری با فناوری های نوین
شعار امسال روز جهانی موزه سعی دارد به این موضوع بپردازد که در دنیای با سرعت و شتاب بالای در حال تغییر موزه ها چه نقشی می توانند ایفا کنند و چگونه می توانند پلی بین گذشته و آینده ای باشند که با سرعت در حال فاصله گرفتن از هم هستند.
اینحاست که به نوعی این سوال مطرح می شود که چگونه می توان بین آینده ای در حال تغییر و گذشته ای که در موزه ها متبلور شده ارتباط و پیوستگی برقرار نمود و جامعه را به آنها وصل کرد.
در این خصوص پژوهشگر اجتماعی با اشاره به ضرورت سازگاری با تحولات دیجیتال می گوید: جهان در عصر دیجیتال به‌سرعت در حال تحول است و موزه‌ها به‌عنوان نگهبانان میراث فرهنگی نمی‌توانند از این تغییرات مصون بمانند، بنابراین برای موزه‌ها، سازگاری با فناوری‌های نوین نه تنها یک ضرورت، بلکه فرصتی برای احیای نقش موزه‌ها در جامعه است.
پروین زمانی افزود: فضای مجازی عرصه ای است که امروز با فضای واقعی به شدت ادغام شده بنابراین ضرورت دارد موزه ها را با این فضا تطبیق داد و آنها را در فضای مجازی نیز بازسازی کرد و امکان بازدید مخاطبان از موزه ها را به صورت مجازی نیز فراهم کنیم، همچنین ایجاد نسخه‌های دیجیتال از آثار موزه‌ای و دیجیتالی کردن مجموعه‌های اسناد تاریخی تا آثار باستانی، امکان دسترسی گسترده‌تر مخاطبان را فراهم می‌کند، به‌عنوان مثال، موزه های محلی در لرستان می توانند پایگاه‌های داده دیجیتال ایجاد کنند که تصاویر باکیفیت و اطلاعات دقیق آثار را در اختیار پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان قرار دهد، این اقدام همچنین به حفظ آثار در برابر آسیب‌های فیزیکی (مانند فرسایش یا بلایای طبیعی) می تواند کمک نماید.
وی با اشاره به مسئله پاسخگویی به تغییرات اجتماعی شتابناک جامعه در موزه ها گفت: جامعه ایران در دهه‌های اخیر شاهد تحولات اجتماعی و جمعیتی سریع و قابل‌توجهی بود از افزایش شهرنشینی گرفته تا تغییر در الگوهای فرهنگی و ظهور نسل‌های جدید با نیازها و انتظارات متفاوت و این تحولات پیامدهایی را در حوزه های دیگر نیز برجا گذاشته، همچنین نسل جوان ایران، به‌ویژه متولدان دهه‌های ۸۰ و ۹۰ به دنبال تجربیات تعاملی و پویا است.
این پژوهشگر اجتماعی ادامه داد: اینجاست که موزه‌های سنتی با ویترین‌های ثابت و توضیحات خشک ممکن است برای آنها جذاب نباشد و علاقه مند به حضور در این مکان ها نباشند، بنابراین ارائه راهکاری جدید مبنی بر اینکه موزه‌ها با برگزاری کارگاه‌های تعاملی، نمایشگاه‌های چندرسانه‌ای و برنامه‌های آموزشی جذاب می توانند این نسل را به خود جذب کنند، علاوه بر این تغییر الگوهای مصرف فرهنگی و اوقات فراغت نیز در بین جوانان رخ داده و در این بین شبکه های اجتماعی نقش موثری در سبک فراغتی این نسل دارند، از این رو ایجاد فضاهای واقعی فراغتی در موزه ها می توان این نسل را لحظه ای از فضای مجازی که زندگی آنها را پر نموده، دور کرد.
زمانی افزود: بنابراین موزه‌ها باید خود را به‌عنوان مقصدی برای پر کردن اوقات فراغت جوانان بازتعریف کنند، برگزاری رویدادهای فرهنگی مانند کنسرت‌ها، نمایش فیلم‌های مرتبط با تاریخ ایران یا شب‌های شعر در فضای موزه می‌تواند بازدیدکنندگان بیشتری را به خود جذب کند.
وی بیان کرد: ایران کشوری با تنوع قومی و فرهنگی گسترده شامل قومیت های مختلف مثل ترک، کرد، لر، ترکمن، عرب و بلوچ است که موزه‌ها می‌توانند با نمایش آثار و روایت‌های مرتبط با این تنوع به بازنمایی این موضوعات پرداخته و به تقویت همبستگی اجتماعی در بین اقوام ایرانی و گروههای مختلف زبانی و فرهنگی در ایران کمک کنند، در این راستا موزه‌های مردم‌شناسی می‌توانند داستانهای جوامع محلی را برجسته و به حفظ هویت‌های قومی کمک کنند.
این فعال اجتماعی اظهار کرد: موزه ها صرفا اشیا باستانی مانده از سده های پیشین نیستند بلکه می توانند داستانهای محلی و لالایی ها و متل های گفته شده توسط مادران و مادربزرگ ها و قصه و روایت های تاریخی پدران از گذشته ما باشد، اینحاست که تغییر رویکرد ما به موزه ها و عام کردن مفهوم موزه بسیار موثر است و با بازنمایی تنوع جامعه ایرانی در موزه ها به همبستگی ملی و پیوستگی اجتماعی کمک می کنیم، در این راستا آموزش کارکنان موزه و همکاری با جامعه‌شناسان و متخصصان فرهنگی می‌تواند به طراحی برنامه‌هایی متناسب با نیازهای اجتماعی کمک کند.
موزه به‌عنوان فضای گفت‌وگوی اجتماعی
این پژوهشگر اجتماعی بیان کرد: با رویکرد جدید موزه‌ها دیگر فقط مکان‌هایی برای نمایش آثار و اشیا گذشته های دور نیستند، بلکه آنها می‌توانند به‌عنوان فضاهایی برای بحث و گفت‌وگو درباره مسائل روز و معاصر ما هم باشند، در این راستا می توان موزه هایی با موضوعات مختلف ایجاد کرد که حوزه های مختلف مانند تغییرات سبک زندگی و تغییرات اجتماعی و فرهنگی و حتی تحولات محیط زیستی را به جامعه در قالب اشیا و تصاویر و اسناد نشان دهد و این آثار و اسناد را می‌توان دستمایه گفت‌وگو بین افراد در فضای موزه ها قرار داد و به نوعی آثار گذشته را به مباحث امروز مرتبط نموده و وارد فضای گفت‌وگوی عمومی نمود.
زمانی افزود: با توجه به اینکه جامعه ما اکنون با چالش‌های زیست‌محیطی مانند بحران آب، آلودگی هوا و تخریب منابع طبیعی مواجه است، موزه‌ها می‌توانند با برگزاری نمایشگاه‌هایی درباره تاریخ محیط‌زیست ایران یا مناطق محلی، فضاهایی برای گفت‌وگو در مورد تغییرات اقلیمی و تاثیر آن بر میراث فرهنگی برگزار کنند و بدین وسیله مخاطب امروزی را با اسناد گذشته مرتبط کنند، از این رو برگزاری یک نمایشگاه عکس و فیلم درباره خشک شدن چشمه ها و تالاب ها در موزه ها می‌تواند آگاهی عمومی درباره موضوعات زیست محیطی را افزایش دهد.
این جامعه شناس بیان کرد: همچنین موزه‌ها می‌توانند به مسائل اجتماعی مانند برابری جنسیتی، مهاجرت یا تغییرات خانواده در ایران بپردازند، این کار می‌تواند از طریق نمایشگاه‌های موقت یا برنامه‌های گفت‌وگو انجام شود، این گفت‌وگوی بین‌نسلی در موزه‌ها می‌توانند فضایی برای ارتباط بین نسل‌های مختلف فراهم کنند تا نسل‌های مختلف تجربیات خود را به همدیگر منتقل کنند و از این رو برنامه‌هایی که در آن سالمندان داستانهای زندگی خود را با جوانان به اشتراک می‌گذارند می‌تواند به تقویت حس همبستگی و کاهش شکاف نسلی کمک کند.
زمانی اضافه کرد: از این رو همکاری با سازمان‌های مردم‌نهاد و ایجاد فضایی باز برای گفت‌وگو در فضای موزه ها می‌تواند تجربه ای شیرین از گفت‌وگو را با به نمایش گذاشتن اسناد و آثار گذشته همراه با مرتبط نمودن آن به بحث های روز اجتماعی را بیافریند.
موزه ها، بستری آموزشی برای هویت سازی
استاد گروه علوم اجتماعی دانشگاه آیت‌الله بروجردی گفت: در جهانی که با شتابی روزافزون در حال تغییر است، موزه‌ها دیگر فقط محل نگهداری اشیاء تاریخی نیست بلکه باید به رسانه‌هایی زنده برای ارتباط گذشته با آینده تبدیل شود.
غلامرضا تاج‌بخش با تاکید بر اینکه جوانان امروز دیگر با شیوه‌های سنتی آموزش و نمایش نمی‌توانند ارتباط عمیقی برقرار کنند، افزود: اگر موزه‌ها به ابزارها و فناوری‌های نوین مجهز نشوند، به‌تدریج از چرخه ارتباط با نسل امروز خارج می‌شوند که در چنین شرایطی، خطر گسست فرهنگی بسیار جدی است.
وی بیان کرد: موزه‌ها باید بتوانند با استفاده از امکاناتی مانند واقعیت راهنمای دیجیتال، محتوای تعاملی و روایت‌های چندرسانه‌ای، تجربه‌ای معنادار و پویا برای بازدیدکنندگان به‌ویژه جوانان خلق کنند، این تنها راهی است که می‌توان میان گذشته‌ای که در موزه‌ها متبلور شده و آینده‌ای که با شتاب در حال تغییر است، پیوستگی و ارتباط برقرار کرد.
عضو هیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی اضافه کرد: در نگاه امروز، موزه دیگر انبار خاطره‌ها نیست، بلکه کلاسی زنده بستری آموزشی و پلی برای هویت‌سازی است، باید این فضاها را به‌گونه‌ای بازتعریف کنیم که هم نسل امروز را جذب کند و هم صدای گذشته را به گوش آینده برساند.
