به گزارش تاج خبر، قوشمه در خراسان شمالی فقط یک ساز نیست؛ فریاد بی‌کلام مردمانی است که از خاک بالا آمده‌اند و با باد سخن گفته‌اند.
قوشمه سال‌هاست که همراه همیشگی کوچ عشایر، جشن‌های عروسی، سوگ‌های جمعی و لحظه‌های خلوت مردان چوپان است، آن را در دستان پیرمردی در یک جشن روستایی می‌توان دید و همزمان در قلب یک نوازنده جوان شهری که تلاش می‌کند سنت را زنده نگه دارد.
قوشمه در لغت به‌معنای «دو قُلپَه» یا «دولوله» است؛ سازی از جنس استخوان پرنده یا در دوره‌های اخیر از نی، فلز و حتی پلاستیک ساخته شده است.
این ساز بومی و کهن در دیار فرهنگ ها با صدایی غنی، لرزان و پراحساس به‌ویژه در موسیقی کرمانجی و کردی شمال خراسان نقش محوری دارد.
ساز دل مردمان کرمانج
«پیرعلی شاکری» از آخرین نسل‌های قوشمه‌نوازان اصیل در بجنورد می‌گوید: «قوشمه را باید با دل نواخت، نه با تکنیک؛ این ساز دل مردمه، نه فقط انگشت‌های نوازنده.»
او که بیش از ۵۰ سال است قوشمه می‌نوازد، سازش را از پدرش به ارث برده؛ پدری که آن را با استخوان پای دراز یک پرنده وحشی ساخته بود.
قوشمه برای کرمانج‌های خراسان، حافظه شنیداری جمعی است و نوای این ساز در مراسم عروسی، ریتم شادی می‌گیرد و در آیین‌های سوگ به صدایی بغض‌آلود و دردآور تبدیل می‌شود.
سال‌های اخیر با رشد رسانه‌های دیجیتال و تضعیف سنت‌های شفاهی، سازهای بومی مانند قوشمه با خطر فراموشی روبه‌رو شده‌اند و بسیاری از نوجوانان روستایی دیگر این ساز را نمی‌شناسند و تعداد استادان مسلط به تکنیک‌های اصیل رو به کاهش است.
تلاش‌هایی برای احیای این ساز در حال انجام است؛ کلاس‌های آموزشی در کانون پرورش فکری، فرهنگسراها و برخی گروه‌های موسیقی محلی، قوشمه را از نو به نسل جدید معرفی می‌کنند.
استاد «علی‌اکبر حسینی» ، نوازنده و پژوهشگر موسیقی محلی خراسان شمالی درباره ساز قوشمه به تاج خبر پاسخ می دهد.
تاج خبر: کمی درباره ساز قوشمه و جایگاه آن در موسیقی خراسان شمالی توضیح دهید؟
استاد حسینی: قوشمه یکی از سازهای بومی و قدیمی منطقه ماست که صدایی خاص و دلنشین دارد، این ساز زهی با ساختار ساده اما منحصر به فردش، بخشی از هویت فرهنگی مردم خراسان شمالی است و در مراسم‌های سنتی، جشن‌ها و مراسم محلی نقش مهمی ایفا می‌کند و صدای قوشمه همراه با آوازهای محلی، روح جمعی مردم را به خوبی بازتاب می‌دهد.
تاج خبر: نوازندگی قوشمه چه ویژگی‌هایی دارد و در چه مجالسی نواخته می‌شود؟
استاد حسینی: نوازندگی قوشمه نیاز به مهارت خاص دارد چون سیم‌های آن با دست یا مضراب نواخته می‌شوند و باید هنرمند بتواند احساسات خود را به خوبی منتقل کند و در مجالس عروسی، جشن‌های محلی، آیین‌های سنتی و گردهمایی‌های خانوادگی نواخته می‌شود و همراه خوبی برای خوانندگان آوازهای محلی است.
تاج خبر: وضعیت فعلی قوشمه و نوازندگان آن چگونه است؟
استاد حسینی: متاسفانه، مثل بسیاری از سازهای سنتی دیگر، قوشمه هم با چالش‌های زیادی مواجه است و جوانان کمتر به یادگیری آن علاقه‌مندند و آموزش رسمی برای این ساز کم است و بسیاری از نوازندگان قدیمی در حال خداحافظی هستند و اگر حمایت نشود، ممکن است این ساز به فراموشی سپرده شود.
تاج خبر: چه راهکارهایی برای حفظ و احیای قوشمه پیشنهاد می‌کنید؟
استاد حسینی: مهمترین راهکار آموزش نسل جوان است و برگزاری کارگاه‌های آموزشی، حمایت از هنرمندان قوشمه‌نواز، ثبت ملی این هنر و ایجاد بسترهای فرهنگی برای اجرای آن ضروری است.
همچنین، استفاده از رسانه‌ها و فضای مجازی برای معرفی و شناساندن قوشمه به جامعه بزرگ‌تر می‌تواند مؤثر باشد.
تاج خبر: پیامی برای علاقه‌مندان موسیقی سنتی و فرهنگ بومی دارید؟
استاد حسینی: موسیقی سنتی و سازهای محلی مانند قوشمه گنجینه‌های ارزشمندی هستند که باید از آنها حفاظت کنیم، این سازها صدای تاریخ و فرهنگ ما هستند و هر یک نغمه‌ای از هویت مردمان این سرزمین را بازگو می‌کنند.
امیدوارم نسل‌های آینده نیز بتوانند این میراث را زنده نگه دارند و آن را با افتخار به دنیا معرفی کنند.
اگر قرار باشد صدایی از خراسان شمالی به نسل‌های آینده برسد، بی‌تردید یکی از آنها قوشمه خواهد بود؛ صدایی که از دل خاک و باد برخاسته و هنوز هم در میان شوق کودکان، در هوای تازه کوهپایه‌ها و در دل مادرانی که با آن می‌رقصند و می‌گریند، جریان دارد.
