چالش پنهان صنعت گردشگری در مازندران

زیرساختی که در صنعت گردشگری ایران، همچنان در سایه مانده و اغلب مورد غفلت قرار گرفته است. وضعیت موجود سرویس‌های بهداشتی در بسیاری از مقاصد گردشگری کشور اعم از جاده‌های پرتردد، اماکن تاریخی، زیارتی، طبیعی و روستایی به روشنی گویای چالش‌های ساختاری و مدیریتی در این حوزه است.

کمبود تعداد، نبود استانداردهای بهداشتی، فرسودگی تجهیزات، عدم توجه به گروه‌های خاص مانند سالمندان و معلولان و فقدان نظام نگهداری موثر، تنها بخشی از مشکلات این بخش حیاتی است. تحلیل این موضوع تنها به بعد خدماتی محدود نمی‌شود. کیفیت و کمیت سرویس های بهداشتی از جهات مختلف در صنعت گردشگری و فراتر از آن، بر شاخص‌های توسعه تاثیرگذار است.

۱- گردشگری و تجربه سفر: نخستین برداشت و آخرین خاطره بسیاری از گردشگران از مقصد، استفاده از سرویس بهداشتی عمومی آن است. این تجربه در تصمیم گردشگر برای بازگشت یا توصیه آن مقصد به دیگران تعیین کننده است.

۲- سلامت عمومی: نبود بهداشت کافی در این فضاها می‌تواند منجر به انتشار بیماری‌های واگیردار، خصوصاً در ایام پر تردد شود.

۳- تصویر بین‌المللی و برند ملی: وضعیت سرویس های بهداشتی عمومی، بازتابی از میزان توجه یک کشور به کرامت انسانی، نظم شهری و زیرساخت‌های گردشگری آن است.

۴- پایداری زیست محیطی: دفع غیر اصولی پسماند و فاضلاب، خصوصا در مناطق طبیعی، آسیب جدی به منابع محیطی وارد می‌کند.

چه باید کرد؟

دفع این چالش نیازمند اقداماتی هماهنگ، چند لایه و فرابخشی است. در گام نخست، لازم است پایش ملی دقیقی از وضعیت سرویس‌های بهداشتی عمومی انجام شود. سپس با تدوین دستورالعمل‌های طراحی بهره‌برداری، نظارت موثر و جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، بویژه از طریق مدل‌های ‌bot می‌توان مسیر بهبود را آغاز کرد.

از سوی دیگر بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، ایجاد برند ملی ” سرویس پاک “، هوشمند سازی مدیریت بهره‌برداری، آموزش و فرهنگ سازی عمومی و اختصاص بودجه هدفمند از محل مالیات گردشگری یا عوارض توسعه زیرساخت از جمله اقداماتی است که در برنامه‌ریزی میان مدت و بلند مدت باید مد نظر قرار گیرد.

همچنین استفاده از توان بخش خصوصی با مشوق‌های لازم و کافی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد سرویس‌های بهداشتی عمومی و ارائه سایر امور خدماتی که توجیه اقتصادی داشته باشد، که به طور قطع تجربه نشان داده بخش خصوصی به عنوان اسپانسر و حامی مالی از این موضوع استقبال خواهد کرد.

سرویس‌های بهداشتی عمومی گرچه در ظاهر بخش کوچک از صنعت گردشگری گردشگری اند، اما در واقع یکی از حساس‌ترین نقاط تماس میان گردشگر و مقصد به شمار می‌روند. آ ینده گردشگری ایران بدون ارتقای این زیرساخت کلیدی با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد.

زمان آن فرا رسیده است، که این حلقه فراموش شده و” جزئی مهم “به اولویت راهبردی تبدیل شود و در کانون توجه مدیران، برنامه‌ریزان شهری و سیاستگذاران ملی قرار گیرد.

استان مازندران با برخورداری از تنوع اقلیمی، منابع طبیعی، جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی هم مرزی با دریای خزر، سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر داخلی و خارجی است. این حجم عظیم تردد، ز یرساخت‌هایی همچون سرویس‌های بهداشتی عمومی را با چالش‌های جدی مواجه ساخته است.

مسیرهای هراز، سوادکوه، کندوان، کیاسربه عنوان پر ترددترین راه‌های ورودی به مازندران اغلب فاقد تعداد کافی سرویس‌های استاندارد و مناسب بین راهی هستند. بسیاری از توقفگاه‌های بین راهی فاقد نظافت مستعمر، تهویه مناسب و امکانات ضروری هستند، بویژه در فصل‌های پرترردد، ازدحام بالا و نبود نگهداری منظم، نارضایتی عمومی ایجاد می‌کند.

علاوه بر این در مناطق ساحلی، جنگلی، ییلاقی و جاذبه‌های روستایی یا سرویس‌های بهداشتی وجود ندارد یا در وضعیت بسیار نامناسب نگهداری می‌شود. تاسیسات موجود اغلب فرسوده، فاقد امکانات ویژه برای سالمندان، کودکان و معلولین و بدون مدیریت مشخص هستند. قابل توجه اینکه در بسیاری از روستاهای گردشگر پذیر، نبود امکانات بهداشتی منجر به آسیب‌های زیست محیطی شده است.

سرویس‌های بهداشتی شهری در مراکز خرید، پایانه‌ها و پارک‌ها عموماً نیازمند بهسازی، توسعه و استانداردسازی هستند و بسیاری از این اماکن فاقد سیستم‌های نظافت خودکار، تهویه، روشنایی مناسب و امنیت لازم هستند.

بنابراین، راهکارهای عملیاتی و اجرایی پیشنهادی جهت بهتر شدن وضعیت سرویس‌های بهداشتی عمومی در استان مازندران ارائه می‌شود:

برنامه‌ریزی و پایش منظم استانی، ارتقای زیرساخت‌ها در مسیرهای گردشگری اصلی، بهره‌گیری از ظرفیت مدیریت محلی، هوشمندسازی و نظارت دیجیتال، آموزش و فرهنگ سازی و طراحی ویژه بر ای گروه‌های خاص از جمله پیشنهادات است.

وضعیت کنونی سرویس‌های بهداشتی عمومی در محورهای گردشگری مازندران با سطح انتظارات و نیازهای گردشگران هم راستا نیست. با توجه به جایگاه راهبردی این استان در نقشه گردشگری کشور بازآرایی زیرساخت‌های بهداشتی نه تنها یک ضرورت خدماتی بلکه گامی موثر در مسیر ارتقای رضایتمندی گردشگری، سلامت عمومی و توسعه پایدار است.

گرچه در چند سال اخیر جهت احداث و تجهیز و مرمت سرویس‌های بهداشتی عمومی به صورت مقطعی اقداماتی صورت گرفت، ولی باوجود تخصیص اعتبار به دلیل عدم اثربخشی لازم نشان از نبود برنامه دقیق و هدفمند دارد. بنابراین تحقق این امر مهم نیازمند هم افزایی میان نهادهای دولتی، شهرداری‌ها دهیاری‌ها، بخش خصوصی و مردم خواهد بود.

**دبیر و نایب رئیس انجمن گردشگری پایدارسبز مازندران، عضو انجمن متخصصان گردشگری ایران