به گزارش پژوهشگر تاج خبر، ششمین پیش‌نشست همایش ملی تجارب مسئولیت اجتماعی در ایران، بعد از ظهر دیروز (دهم اردیبهشت) با موضوع «مسئولیت اجتماعی در محیط زیست» در پژوهشکده مطالعات توسعه جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران با حضور «مهدی اسماعیلی» استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران، «علی رنجبران» روزنامه‌نگار و پژوهشگر محیط زیست و نیز «علی بابازاده» معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان حفاظت از محیط زیست برگزار شد.
محیط زیست و درگیری با اقدامات تناقض‌آمیز!
«مهدی اسماعیلی» استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در این نشست اظهار داشت: ادبیات توسعه از سال ۱۹۷۲ میلادی برای دستیابی به صلح و توسعه اقتصادی و اجتماعی در دنیا شکل گرفت و از آن زمان، مفهوم توسعه پایدار وارد ادبیات حکمرانی شد و در سال ۲۰۱۰ به شکل‌گیری ایزو ۲۶۰۰ به عنوان یک استاندارد جهانی مطرح شد تا جایی که اهداف هفده‌گانه توسعه پایدار به عنوان یک مانیفست جهانی برای دستیابی به صلح پایدار در سایه رشد و توسعه‌یافتگی اقتصادی و حفاظت محیط زیست مطرح شد و اکنون حق برخورداری از محیط زیست سالم، پاک و پایدار به عنوان یک حق بشری در سازمان ملل به رسمیت شناخته می‌شود.
اسماعیلی استاد محیط زیست دانشگاه تهران: شرکت‌هایی که ادعای فعالیت در مسیر بهبود محیط زیست دارند، در بسیاری موارد کارشان این بوده که بگویند سفیر محیط زیست داریم و اقدام موثر دیگری انجام نداده‌اند
هر چند در کشور ما و برخی کشورها مسئولیت حفاظت از محیط زیست به عهده یک سری سازمان‌ها و نهادهای خاص گذاشته می‌شود اما واقعیت این است که مسئولیت اجتماعی در همه حوزه‌ها از جمله محیط زیست سالم به همه اشخاص حقیقی و حقوقی اعم از بخش دولتی یا حاکمیتی و بخش خصوصی مربوط می‌شود.با این حال هنوز فرهنگ مشارکت اجتماعی در حوزه محیط زیست در کشور ما شکل نگرفته است. شرکت‌هایی که ادعای فعالیت در مسیر بهبود محیط زیست دارند، در بسیاری موارد کارشان این بوده که بگویند سفیر محیط زیست داریم و اقدام موثر دیگری انجام نداده‌اند.
«نگاه فردگرایی و مالکیت‌گرایی نیز در کشور بر خلاف نگاه مسئولیت اجتماعی رواج دارد و به طور کلی نگاه برتری انسان بر طبیعت به عنوان اشرف مخلوقات این زمینه را ایجاد کرده که می‌توانیم هر چقدر خواستیم از منابع طبیعی خام در محیط زیست بهره برداری کنیم. این نگاه غلطی است که باید تغییر پیدا کند.»
استادیار دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که دانشجویان محیط زیست تا چه اندازه با مفاهیم مسئولیت اجتماعی آشنا می‌شوند، گفت: متاسفانه در این زمینه اقدام خاصی انجام نمی‌شود. دانشجویان محیط زیست فقط به لحاظ فناورانه برای انجام پروژه‌های محیط زیستی برای کارفرماها تربیت می‌شوند اما درسی درباره مفاهیم کنشگری و مطالبه‌گری و مسئولیت اجتماعی در حوزه محیط زیست در دانشگاه‌ها نداریم و البته سازمان محیط زیست هم به مطالبه‌گری مردم کمک نمی‌کند.
«برخی شرکت‌ها تصور می‌کنند با بهبود کیفیت و عمر بالای کالاهای خود به این مفهوم که تولیدات آنها دیرتر به چرخه بازیافت و محیط زیست برگردد، به نفع محیط زیست کار می‌کنند در حالی که برخی شرکت‌ها برای سود بیشتر، محصولاتی تولید می‌کنند که زودتر خراب شود و خریدار محصول قدیمی را دور بیاندازد و محصول جدید بخرد و این مفهومی است که در حوزه مسئولیت اجتماعی محیط زیست می‌تواند مورد توجه شرکت‌ها قرار گیرد.»
اسماعیلی یادآور شد: اقدامات سازمان محیط زیست نیز گاهی تناقض‌آمیز است به عنوان مثلا از یک طرف برای جلوگیری از شکار حیات وحش اقداماتی انجام می‌دهد و از طرف دیگر خودش مجوز شکار صادر می‌کند.
اقدامات برخی شرکت‌ها به نام محیط زیست نمایشی است
«علی رنجبران» روزنامه‌نگار و پژوهشگر محیط زیست نیز در این نشست بیان داشت: به طور خلاصه چند محور و مفهوم اساسی در حوزه مسئولیت اجتماعی در محیط زیست وجود دارد. این مفاهیم با این نگاه مطرح می شود که منظور ما از مسئولیت اجتماعی، مسئولیت اجتماعی شرکتی یا نهادی است. این محورها عبارتند از مسئولیت اجتماعی اخلاقی و اجتماعی، مسئولیت اجتماعی و رفاه کارکنان برای کاهش اثرات منفی ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، مساله اندازه‌گیری در مسئولیت اجتماعی و اینکه طرح‌هایی که در قالب مسئولیت اجتماعی در محیط زیست از طرف شرکت‌ها اجرا می شود، چقدر موثر و چقدر نمایشی بوده و لازم است شاخص‌های اقدامات قبل و بعد از اجرای طرح‌ها اندازه‌گیری شود تا میزان اثربخشی آنها مشخص شود.
رنجبران پژوهشگر محیط زیست: دوگانه‌سازی‌ِ یا اشتغال یا محیط زیست اصلا درست نیست. دولت باید برای ایجاد اشتغال در کشور بر اساس استراتژی‌های بلندمدت و آمایش سرزمین برنامه داشته باشد و اقدام کند
رنجبران گفت: مساله دیگر درک و ادراک ما از مسئولیت اجتماعی در حوزه محیط زیست است که باید به درستی تعریف شود زیرا در بسیاری موارد هدف شرکت‌ها از اجرای برنامه‌های محیط زیستی فقط بهبود برند خودشان است و خیلی به تاثیر اقدامات بر محیط زیست توجهی ندارند. یک مثال فعالیت شرکت‌ها در حوزه محیط زیست این است که هم اکنون پنج شرکت بزرگ ایرانی مدعی هزینه کرد برای تکثیر و حمایت از «هوبر ایرانی» هستند اما هنوز یک مرکز معتبر تکثیر هوبر ایرانی در کشور نداریم.
«متاسفانه رویکردها به مسئولیت اجتماعی در حوزه محیط زیست قدیمی است و با استراتژی‌های نوین کسب و کار همخوانی ندارد. نقش سازمان‌های دولتی از جمله سازمان محیط زیست هم در این زمینه تناقض‌آمیز است. سازمان محیط زیست در جاهایی رقیب سازمان‌های مردم‌نهاد می‌شود و متاسفانه استراتژی بلندمدتی در این زمینه وجود ندارد.»
وی درباره عملکرد شرکت‌ها در حوزه محیط زیست افزود: متاسفانه شرکت‌ها هنوز با مفاهیم و اقدامات موثر در حوزه محیط زیست آشنا نیستند و ممکن است هزینه‌های مسئولیت اجتماعی خود را در این زمینه مثلا برای ساخت پل یا شهربازی صرف کنند؛ اقداماتی که بیشتر جنبه نمایشی دارد و اثر چندانی در بهبود محیط زیست ندارد، در حالی که اگر راه حل و اقدامات موثرتری مانند کاشت گونه‌های گیاهی برای جلوگیری از ریزگردها یا اقدمات موثری دیگری به آنها آموزش داده شود، استقبال می کنند.
به گفته این روزنامه‌نگار محیط زیست، دوگانه‌سازی‌ها که یا اشتغال یا محیط زیست اصلا درست نیست. دولت باید برای ایجاد اشتغال در کشور بر اساس استراتژی‌های بلندمدت و آمایش سرزمین برنامه داشته باشد و اقدام کند، در حالی که متاسفانه چنین نگاهی را در حاکمیت شاهد نیستیم. مردم حق دارند برای معیشت خود به دنبال ایجاد کارخانه یا اشتغال باشند. این دولت و حاکمیت است که باید با اجرای برنامه‌های آمایش سرزمینی، صنایع و مراکز شغلی را متناسب با محیط زیست زندگی مردم و از جمله وضعیت آب و هوا و اقلیم هر منطقه تعریف کند تا زیانی به محیط زیست وارد نشود و همزمان مردم نیز از اشتغال و رفاه لازم برخوردار باشند.
در اجتماعی کردن توجه به محیط زیست موفق نبوده‌ایم
«علی بابازاده» معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان محیط زیست نیز در این نشست گفت: سازمان محیط زیست از سال ۱۳۹۲ وارد حوزه مسئولیت اجتماعی شده است و اکنون دفتری به نام سازمان‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی در این سازمان داریم. در گذشته خیلی تلاش می‌کردیم تا مطالبه‌گری در حوزه محیط زیست را به یک پدیده اجتماعی تبدیل کنیم اما از حدود ۱۵ سال گذشته مردم به شدت در این زمینه وارد شده و مطالبه‌گر شده‌اند. تماس‌های زیادی از طرف مردم داریم در حالی که مثلا در سال ۱۳۹۰ برای وارد کردن مفاهیم محیط زیست در کتاب‌های درسی با آموزش و پرورش مشکل داشتیم.
بابازاده معاون دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان محیط زیست: ۱۰۲۰ تشکل مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست تشکیل شده که ۶۷۰ تشکل از وزارت کشور مجوز دارند و بقیه از نهادهای دیگری مثل وزارت ورزش و جوانان. ۴۳۰ تشکل از آنها پای کار هستند و ۲۵۰ تشکل حرفه‌ای در حوزه محیط زیست داریم
وی ادامه داد: با وجود این، هنوز در تعریف مسئولیت اجتماعی در حوزه محیط زیست در کشور مشکل داریم و در زمینه اجتماعی کردن محیط زیست موفق نبوده‌ایم. در این زمینه اخیرا یک طرح پژوهشی برای تدوین نظام‌نامه و منشور مسئولیت اجتماعی در سازمان محیط زیست آماده کرده‌ایم که به زودی آن را در سطح ملی ابلاغ می‌کنیم. در این نظام نامه مسئولیت‌های کلان کشوری و مسئولیت‌های شرکتی در حوزه محیط زیست تعریف می‌شود و به مخاطرات محیط زیست توجه شده است. اما در مجموع متاسفانه هنوز حتی در خود سازمان محیط زیست نتوانسته‌ایم، ابعاد مسئولیت اجتماعی را در حوزه محیط زیست در سطح ملی تعریف کنیم. در این زمینه مشکل داریم و انسجام لازم در این حوزه در کشور وجود ندارد.
معاون دفتر مشارکت‌های مردمی و مسئولیت اجتماعی سازمان محیط زیست بیان داشت: ارزیابی اثرات و اقدامات محیط زیستی شرکت‌ها برای سازمان محیط زیست یک چالش است. نگاه سازمان محیط زیست در این حوزه نگاه ترویجی است و از فعالیت نهادهای مردمی حمایت می‌کنیم. هم اکنون ۱۰۲۰ تشکل مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست تشکیل شده که از این تعداد ۶۷۰ تشکل از وزارت کشور مجوز دارند و بقیه از نهادهای دیگری مثل وزارت ورزش و جوانان. ۴۳۰ تشکل از آنها پای کار هستند و ۲۵۰ تشکل حرفه‌ای در حوزه محیط زیست داریم که واقعا اقدامات آنها موثر است.
بابازاده ادامه داد: در همین زمینه خانه‌های محیط زیست را تعریف کرده‌ایم که با تمرکز بر مسائل محلی تجربه موفقی دارند. هم اکنون حدود هزار خانه محیط زیست فعال در کشور داریم. یک سری نهادهای خودجوش هم در سطح روستاها فعال هستند که امور محیط زیستی این مناطق را مدیریت می‌کنند. اما هنوز فهم مشترکی از مشارکت عمومی در حوزه محیط زیست در کشور نداریم.
«سازمان محیط زیست نیز مانند بسیاری از دستگاه‌های دولتی یک سازمان فنی است و یک سازمان مشارکتی نیست. مثلا هنوز نتوانسته در حوزه حفاظت از حیات وحش یک فهم ملی و فضای مشارکت اجتماعی عمومی ایجاد کند و هنوز نتوانسته‌ایم مفهوم مشارکت اجتماعی را در حوزه محیط زیست حتی در خود این سازمان نهادینه کنیم.»
