آیین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی

‌آیین‌نامه مربوط به بستر و حریمرودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاریو‌زهکشی۱۳۷۹.۰۸.۱۱ – ۳۶۰۴۶ . ت ۲۳۶۸۷ ه‍ -۱۳۷۹.۰۸.۱۶ – ۳۱۸‌شماره: .۳۶۰۴۶ت۲۳۶۸۷‌هـ‌تاریخ: ۱۳۷۹.۸.۱۶‌وزارت نیرو – وزارت کشور – سازمان ثبت اسناد و املاک کشور‌هیأت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۷۹.۸.۱۱ بنابه پیشنهاد شماره ۴۸۵۵۶.۳۱.۱۰۰ مورخ۱۳۷۹.۸.۳ وزارت نیرو و به استناد ماده (۵۱) قانون‌توزیع عادلانه آب – مصوب ۱۳۶۱ -،آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌هایطبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری‌و زهکشی را به شرح زیر تصویب نمود:‌آیین‌نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها،‌برکه‌های طبیعی و شبکه‌های آبرسانی، آبیاری و زهکشی‌ماده ۱ – اصطلاحات مندرج در این آیین‌نامه از نظر اجرای مقررات آن در معانی ذیلبه کار می‌رود:‌الف – رودخانه : مجرایی است طبیعی که آب به طور دایم یا فصلی در آن جریان داشتهباشد.ب – نهر طبیعی : مجرایی است که آب به طور دایم یا فصلی در آن جریان داشته و دارایحوضه آبریز مشخصی نباشد.پ – نهر سنتی : مجرای آبی است که به وسیله اشخاص به صورت غیر مدرن احداث شده باشد.ت – مرداب : زمین باتلاقی، مسطح و پستی است که دارای یک یا تعدادی آبراهه باشد ومعمولاً" در مد بزرگ دریا زیر آب رود، همچنین اراضی‌پستی که در مناطق غیر ساحلی درفصول بارندگی و سیلاب غرقاب شده و معمولاً در تمام سال حالت باتلاقی داشته باشد.ث – برکه: اراضی پستی است که در اثر جریان سطحی و زیر زمینی آب در آنها جمع شده وباقی می‌ماند.ج – مسیل متروک : مجرایی طبیعی است که تحت تأثیر عوامل طبیعی یا غیرطبیعی، امکانحدوث سیلاب در آن وجود نداشته باشد.چ – شبکه‌های آبیاری و زهکشی و کانالها: مجاری مستحدثه‌ای هستند که به منظورآبرسانی، سالم سازی اراضی و یا انتقال آب ایجاد شده یا‌می‌شود.ح – بستر : آن قسمت از رودخانه، نهر یا مسیل است که در هر محل با توجه به آمارهیدرولوژیک و داغاب و حداکثر طغیان با دوره برگشت ۲۵‌ساله به وسیله وزارت نیرو یاشرکتهای آب منطقه‌ای تعیین می‌شود. در مناطقی که ضرورت ایجاب می‌نماید سیلاب بادوره برگشت کمتر یا بیشتر از ۲۵‌ساله ملاک محاسبه قرار گیرد، سازمانهای آبمنطقه‌ای حسب مورد با ارایه نقشه‌های مربوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارتنیرو مجوز لازم را‌اخذ خواهند نمود. تغییرات طبیعی بستر رودخانه‌ها، مسیلها یاانهار طبیعی در بستر سابق تأثیری نداشته و بستر سابق کماکان در اختیارحکومت‌اسلامی است، لیکن حریم برای آن منظور نخواهد شد.خ – حریم : آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه، مسیل، نهر طبیعی یا سنتی، مرداب وبرکه طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به‌عنوان حق ارتفاق برای کمالانتفاع و حفاظت آنها لازم است و طبق مقررات این آیین‌نامه توسط وزارت نیرو یاشرکتهای آب منطقه ای تعیین می‌گردد.‌حریم انهار طبیعی یا رودخانه‌ها اعم از اینکهآب دایم یا فصلی داشته باشند، از یک تا بیست متر خواهد بود که حسب مورد با توجه بهوضع رودخانه یا‌نهر طبیعی یا مسیل از هر طرف بستر به وسیله وزارت نیرو تعیینمی‌گردد.‌ماده ۲ – شرکتهای آب منطقه‌ای مکلفند با توجه به امکانات، حد بستر و حریمرودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی موجود در‌حوزه فعالیت خود رابا برنامه ریزی مشخصی و با اعزام کارشناس یا کارشناسان ذی صلا ح طبق مقررات اینآیین‌نامه تعیین نمایند.‌ماده ۳- شرکت آب منطقه ای در هر مورد که بستر و حریم رودخانه، نهر طبیعی، مسیل،مرداب و برکه طبیعی را تعیین می‌نماید، مراتب را به طرق‌مقتضی به طور کتبی بهمتقاضی اعلام و در مورد تعیین بستر و حریم سرتاسری، موضوع از طریق پخش اطلاعیه‌هایمحلی (‌برای یک نوبت) به اطلاع‌اشخاص ذی نفع می‌رسد که بستر و حریم رودخانه، نهر(‌طبیعی – سنتی)، مسیل، مرداب و برکه طبیعی مورد نظر تعیین گردیده و اشخاصمی‌توانند‌برای کسب اطلاع از حدود بستر و حریم تعیین شده به شرکت آب مربوط مراجعهو چنانچه اعتراضی داشته باشند ظرف یک ماه از تاریخ انتشار‌اطلاعیه، اعتراض خود رابه شرکت مربوط تسلیم و رسید دریافت دارند. چنانچه اعتراضی نسبت به بستر و حریمتعیین شده در مهلت مذکور در فوق‌واصل شود، شرکت آب منطقه ای مربوط اعتراض را بهکمیسیونی مرکب از دو نفر کارشناس فنی ذی صلا ح و یک نفر کارشناس حقوقی که ازبین‌مجربترین کارشناسان شرکت با ابلاغ مدیر عامل منصوب می‌شود، ارجاع می‌نماید.‌ماده ۴ – کمیسیون مذکور در ماده (۳) پس از وصول پرونده مورد اعتراض، گزارشکارشناس یا کارشناسان را بررسی می‌کند و در صورتی که با بستر‌و حریم تعیین شدهموافق باشد، آن را تأیید می‌کند والا بعد از اخذ توضیحات از کارشناس یا کارشناسانذی ربط، نظر خود را به شرکت اعلام خواهد‌نمود. چنانچه توضیحات مذکور برای کمیسیونقانع کننده نباشد، کمیسیون می‌تواند رأساً یا به وسیله کارشناسان دیگری محل رابازدید کند و سپس نظر‌خود را در مورد بستر و حریم به شرکت اعلام دارد. نظر اینکمیسیون قطعی و به منزله نظر وزارت نیرو است.‌ماده ۵ – پس از اعلام نظر کمیسیون موضوع ماده (۳) این آیین‌نامه، شرکت آبمنطقه‌ای نسبت به علامت گذاری نهایی حد بستر و حریم تعیین‌شده به نحو مقتضی اقدامخواهد نمود و نسخه‌ای از نقشه مربوط به بستر و حریم را برای اطلاع به اداره ثبتاسناد و املاک، بخشداری و شهرداری‌حوزه عمل ارسال و نیز مراتب را به نیروی انتظامیجمهوری اسلامی ایران اعلام خواهد داشت و از تجاوز اشخاص به بستر و حریم باهمکاری‌مأموران انتظامی جلوگیری خواهد کرد.‌ماده ۶ – پس از تعیین و تشخیص میزان بستر و حریم رودخانه، نهر، مسیل، مرداب وبرکه طبیعی در صورتی که شرکت آب منطقه‌ای قلع و قمع‌اعیانی اعم از اشجار و غیر آنواقع در بستر و حریم را برای استفاده از امور مربوط به آب و برق لازم بداند،براساس مقررات مربوط اقدام خواهد نمود.‌تبصره – هرگاه اعیانی موجود در بستر و حریم به صورت کشت موقت باشد، پس از برداشتمحصول مقررات ماده فوق اعمال خواهد شد.‌ماده ۷ – کشت موقت در آن قسمت از بستر رودخانه، نهر و مسیل که برای بهره برداریاز آب مزاحمتی ایجاد ننماید، با موافقت کتبی و قبلی‌شرکت آب منطقه‌ای ذی‌ربط بهصورت اجاره و رعایت اولویت برای مجاوران بلامانع است، ولی مستأجر به هیچ وجه حقایجاد اعیانی و غرس نهال و‌درخت (‌بجز زراعت سطحی) را ندارد. در صورت تخلف اراضیمسترد و از فعالیت وی جلوگیری خواهد شد. شرکت آب منطقه‌ای ذی ربط باید در‌اجارهنامه قید کند که در صورت بروز هرگونه خسارت ناشی از سیل و نظایر آن هیچگونهمسؤولیتی نخواهد داشت.‌تبصره – استفاده از مقررات این ماده در مورد اراضی بستر بالادست سدها شمول ندارد.‌ماده ۸ – چنانچه بستر رودخانه، نهر طبیعی و مسیل به صورت طبیعی تغییر نماید وباقیمانده بستر که بستر مرده نامیده می‌شود و کماکان در اختیار‌دولت است، برایاجرای طرحهای آب و برق قابل استفاده باشد، با حدود مشخصی از طریق وزارت نیرو بهدستگاه متقاضی به صورت اجاره واگذار و‌نحوه آماده سازی، کناره بندی و سایر شرایطمربوط در سند واگذاری قید خواهد گردید.‌ماده ۹ – چنانچه افراد یا شهرداریها یا ادارات ثبت اسناد و املاک به صورت موردیتقاضای تعیین حد بستر و حریم رودخانه، انهار یا مسیل یا‌مرداب و یا برکه طبیعی راکه در مجاورت ملکی واقع است، بنمایند، شرکت آب منطقه ای مکلف است با اخذ هزینهکارشناسی که تعرفه آن از طرف‌وزارت نیرو تعیین خواهد شد، نسبت به تعیین حد بستر وحریم هر یک از موارد یاد شده به ترتیب مقرر در این آیین‌نامه اقدام نماید، مشروطبر اینکه‌تصرفات قانونی اشخاص نسبت به املاک مورد نظر احراز و توسط مراجع ذی‌صلاحتأیید شده باشد. ماده ۱۰ – چنانچه امکان دیواره سازی و استفاده از‌اراضی مازادبستر برای مجاوران وجود داشته باشد، شرکت آب منطقه ای ضمن مشخص کردن مجاورانرودخانه یا نهر یا مسیل یا مرداب یا برکه‌طبیعی، مشخصات دیواره و مقدار زمینهاییرا که در اثر دیواره سازی حاصل می‌شود، معلوم و به مجاوران اعلام خواهد نمود تا درصورت تمایل به‌شرکت مراجعه و با قبول شرایط و مشخصات دیواره سازی برای اخذ اجازهمربوط اقدام نمایند. بستر واقع در پشت دیواره احداثی در اختیار دولت‌جمهوری اسلامیایران است. شرکت می‌تواند پس از تأمین میزان حریم که بلافاصله بعد از دیوارهاحداثی شروع می‌شود، باقیمانده بستر را به سازنده‌دیوار یا در صورت عدم تمایل سازنده به دیگراناجاره دهد.‌ماده ۱۱ – شرکتهای آب منطقه‌ای با همکاری شهرداریها و ادارات ثبت اسناد و املاک،مسیلهای متروک را شناسایی خواهند نمود. تشخیص متروک‌بودن مسیلها در خارج محدودهقانونی شهرها با شرکت آب منطقه‌ای است، ولی در داخل محدوده قانونی شهرها، شرکتمزبور با همکاری شهرداریها‌تصمیم لازم را اتخاذ خواهد نمود. در صورت بروز اختلافنظر، تشخیص وزارت نیرو معتبر می‌باشد.‌ماده ۱۲ – عبور لوله نفت و گاز و غیره از بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار طبیعی،مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی با موافقت وزارت نیرو بلامانع‌است، ولی مسؤولیتحفاظت آنها با دستگاههای ذی ربط خواهد بود.‌ماده ۱۳ – وزارتخانه‌ها، مؤسسات و شرکتهای دولتی، شهرداریها و همچنین سازمانها ونهادهای وابسته به دولت مکلفند قبل از اجرای طرحهای‌مربوط به خود و صدور پروانهلازم بستر و حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها و برکه‌های طبیعی را استعلامنمایند. هر نوع تصرف در بستر و حریم‌منوط به موافقت کتبی و قبلی وزارت نیرو است.متخلفان از این ماده طبق مقررات موضوعه تعقیب و مجازات خواهند شد.‌ماده ۱۴ – هرگاه حریم رودخانه‌ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه‌های طبیعی وراههای اصلی و فرعی موجود تداخل نمایند، قسمت مورد تداخل‌برای تأسیسات طرفین بهطور مشترک مورد استفاده قرار خواهد گرفت.‌ماده ۱۵ – حریم کانالها، انهار احداثی و سنتی و شبکه‌های آبیاری و زهکشی باتوجهبه ظرفیت آنها طبق جدول زیر از طرف وزارت نیرو یا‌شرکتهای تابع آن برای هر طرفتعیین می‌گردد و این حریم از منتهی‌الیه دیواره آنها می‌باشد: ظرفیت کانالها،انهار مستحدثه و شبکه‌های آبیاری و‌زهکشی:‌الف – آبدهی (‌دبی) بیش از ۱۵ متر مکعب در ثانیه – میزان حریم از هر طرف ۱۲ تا ۱۵مترب – آبدهی (‌دبی) از ۱۰ تا ۱۵ متر مکعب در ثانیه – میزان حریم از هر طرف ۸ تا ۱۲مترپ – آبدهی (‌دبی) از ۵ تا ۱۰ متر مکعب در ثانیه – میزان حریم از هر طرف ۶ تا ۸ مترت – آبدهی (‌دبی) از ۲ تا ۵ متر مکعب در ثانیه – میزان حریم از هر طرف ۴ تا ۶ مترث – آبدهی (‌دبی) از یکصد و پنجاه لیتر تا متر مکعب در ثانیه -‌میزان حریم ازهرطرف ۱ تا ۲ مترج – آبدهی (‌دبی) کمتر از یکصد و پنجاه لیتر در ثانیه – میزان حریم از هر طرف ۱مترـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ‌الف – حریم لوله آبرسانی تا قطر پانصد میلیمتر کلا" 6 متر (۳ متر از هر طرف نسبتبه محور لوله)ب – حریم لوله از پانصد تا هشتصد میلیمتر کلا" 8 متر (۴ متر از هر طرف نسبت بهمحور لوله)پ – حریم لوله از هشتصدتا یکهزارودویست میلیمتر کلا" 10 متر (۵ متر از هر طرف نسبتبه محور لوله)ت – حریم لوله از یکهزار و دویست میلیمتر به بالا کلا" 12 متر (۶ متر از هر طرفنسبت به محور لوله) در صورتی‌که لوله‌های آبرسانی به موازات‌و در حریم یکدیگر نصبگردند، حد خارجی حریم به اعتبار قطر آخرین لوله منظور می‌شود.‌تبصره ۱ – کانال، انهار، شبکه‌های آبیاری و زهکشی و انهار طبیعی و احداثی واقع درداخل مزارع و باغها تا مساحت یکصد هکتار که برای آبیاری‌همان مزارع و باغها مورداستفاده است، دارای حریم نیستند.‌تبصره ۲ – در مواردی که در طراحی کانال، تأسیسات تبعی (‌راه سرویس، گل انداز،زهکش و غیره) در یک طرف یا طرفین آن منظور شده باشد،‌حریم مرتبط به فاصله (۲) متراز منتهی الیه تأسیسات مذکور برای حفاظت آنها در نظر گرفته می‌شود، ولی در هر حالفاصله‌ای که تأسیسات تبعی‌مذکور به انضمام دو متر حریم مقرر در فوق در آن قراردارد، نباید از میزان حریم مقرر در این ماده کمتر باشد.‌حسن حبیبی – معاون اول رییس جمهور